Γεμάτη πολύτιμους θησαυρούς, η κρητική γη σε κάθε της σημείο, μας επιφυλάσσει μοναδικές εκπλήξεις που αξίζει να ανακαλύψεις!
Το Αρκάδι, ένα από τα πιο ιστορικά μοναστήρια του νησιού αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας, αποτελεί έναν προορισμό που επιβάλλεται να επισκεφθείς αν βρεθείς στην Κρήτη.
Εκτός από το θρησκευτικό, έχει και σπουδαίο ιστορικό ενδιαφέρον καθώς δεν αποτελεί απλά ένα Μνημείο Πίστης, αλλά και ένα Ευρωπαϊκό Μνημείο Ελευθερίας (UNESCO) αλλά και σύμβολο Μαρτυρίας & Αντίστασης του κρητικού λαού, με σημαντικό κοινωνικό και πνευματικό έργο.
Καθώς ανηφορίζεις από το Ρέθυμνο προς τις βορειοδυτικές υπώρειες του Ψηλορείτη, ανάμεσα από υπεραιωνόβιους ελαιώνες και αμπελώνες και δάση πεύκου, βελανιδιάς και κυπαρισσιών, σε υψόμετρο περίπου 500 μέτρων πάνω από τη θάλασσα, θα συναντήσεις την Ιερά Μονή Αρκαδίου.
Το τοπίο απλά μαγευτικό! Εκεί, στο εύφορο και κατάφυτο οροπέδιο, που ξεκινάει το Αρκαδιώτικο Φαράγγι, ξεπροβάλλουν τα επιβλητικά της τείχη, με την εντυπωσιακή είσοδο και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική. Οταν τα περάσεις, θα αντικρίσεις το μοναδικό Ναό με τον υπέροχο περίβολο, που σε κάθε σημείο του «κρύβει» και ένα κομμάτι της ιστορίας. Εδώ άνθρωποι αντιστάθηκαν στους κατακτητές, έζησαν, πέθαναν, συγκίνησαν και παραδειγμάτισαν.
10 πράγματα που πρέπει να γνωρίζεις για το Αρκάδι
1. Ακριβής ημερομηνία για την ίδρυση της Μονής δεν γνωρίζουμε. Πιθανολογείται πως ιδρύθηκε γύρω στον 11ο μ.Χ. αιώνα από έναν μοναχό με το όνομα Αρκάδιος. Κατά μία άλλη εκδοχή, λέγεται πως τη θεμελίωσε ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ηράκλειος, ενώ η ανοικοδόμησή της έγινε από τον αυτοκράτορα Αρκάδιο τον 5ο αι. μ.Χ. Αρχικά ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη αλλά το μικρό εκκλησάκι, στη μέση του οροπεδίου που είχε αρχικά χτιστεί με τα λίγα κελιά γύρω του αντικαταστάθηκε από ένα μεγαλοπρεπή δίκλιτο ναό το 1587, όπως μαρτυρά ανάγλυφη επιγραφή στη βάση του καμπαναριού.
Η μετατροπή της σε κοινόβιο και η οικοδόμηση του νέου δίκλιτου καθολικού έγινε από την καθοδήγηση του ιδιοκτήτη της Μονής Ματθαίου Καλλέργη και του ηγουμένου Κλήμη Χορτάτζη. Μέχρι το έτος 1600 μ. Χ. είχε ολοκληρωθεί η κατασκευή όλου του κάστρου-μοναστηριού που βλέπουμε μέχρι σήμερα, με ελάχιστες αλλαγές μέσα στη διάρκεια των χρόνων.
Στην περίλαμπρη πρόσοψη από λαξευτό πωρόλιθο έχουν αναγνωριστεί άμεσες επιδράσεις από τα έργα των μεγάλων αρχιτεκτόνων Sebastiano Serlio και Andrea Palladio. Αυτή η επιρροή είναι ορατή στην αρχιτεκτονική, η οποία αναμειγνύει τόσο ρωμαϊκά όσο και μπαρόκ στοιχεία. Κατά τη Τουρκοκρατία η μονή ονομαζόταν και Τσανλί Μαναστίρ (δικαιούχος κώδωνας), καθώς οι μοναχοί της μονής είχαν αποσπάσει το δικαίωμα από τους Τούρκους να κτυπούν την καμπάνα αντί του σήμαντρου.
2. Το μοναστήρι είναι καλά οχυρωμένο και περιβάλλεται από ένα χοντρό και ψηλό τείχος, που το έκανε απόρθητο από τους εχθρούς. Πρόκειται για ένα τετράπλευρο συγκρότημα μεγίστων διαστάσεων 73,80Χ78,80 μέτρων, που περικλείει μια μεγάλη αυλή στο μέσο και προς τα νότια της οποίας υπάρχει το νέο καθολικό. Περιμετρικά αναπτύσσονται τα κελιά και οι βοηθητικοί χώροι του Μοναστηριού.
Στη δυτική πτέρυγα, όπου υπάρχει και η κεντρική πύλη με το τοξωτό διαβατικό υπάρχουν θολοσκέπαστοι, αποθηκευτικοί χώροι στο ισόγειο και κελιά μοναχών στον όροφο.
Στη βόρεια πτέρυγα υπάρχει το σύγχρονο ηγουμενείο, που αντικατέστησε το κατεστραμμένο αρχικό και στη συνέχεια ένα μεγάλο θύρωμα οδηγεί στην κλειστή αυλή της κοινής τράπεζας.
Ανατολικά της τράπεζας και εκατέρωθεν ενός μεγάλου θολοσκέπαστου χώρου, του «σαρνιτσίου», που έχει κάτω από το δάπεδό του ισομεγέθη δεξαμενή, είναι διατεταγμένα τα μαγειρεία, ο φούρνος, το ζυμωτήριο, αποθήκες τροφίμων και διώροφα κελιά μοναχών.
Στη συνέχεια η πτέρυγα κλείνει με την κρασαποθήκη, που είχε μετατραπεί σε πυριτιδαποθήκη το 1866 και ανατινάχθηκε, στέλνοντας στο θάνατο εχθρούς και φίλους από τον Κωνσταντίνο Γιαμπουδάκη.
Ακολουθεί η ανατολική πύλη και στη συνέχεια τα, ως επί το πλείστον διώροφα κελιά της ανατολικής πτέρυγας. Το ανατολικό τμήμα της νότιας πτέρυγας στο ισόγειο με την κλειστή, θολωτή στοά, ονομάζεται “Μεσοκούμια” και φιλοξενούσε τους γέροντες και ασθενείς μοναχούς, ενώ στον όροφο υπάρχουν κελιά με πλατύ διάδρομο μπροστά τους.
Ακολουθούν προς τα δυτικά συνεχόμενοι, θολοσκέπαστοι χώροι, που χρησίμευαν ως αποθήκες για το λάδι και το κρασί, προϊόντα για τα οποία η Μονή φημιζόταν πάντα. Δυτικά της Μονής είναι κτισμένο το βαρύ συγκρότημα των στάβλων, αποτελούμενο από τρεις θολοσκέπαστους χώρους και κτίστηκε το 1714.
Εκτός από το καθολικό, που κτίστηκε μεταξύ του 1572 και 1587, το υπόλοιπο συγκρότημα της Μονής Αρκαδίου κτίστηκε μεταξύ του 1670 και 1714, όπως διαπιστώνουμε από τις σωζόμενες επιγραφές, αλλά και από τις πληροφορίες των ιστορικών πηγών. Πρόκειται για ένα τυπικό παράδειγμα μανιεριστικής αρχιτεκτονικής, που είχε επικρατήσει στη βενετοκρατούμενη Κρήτη από τα μέσα του 16ου αιώνα και απετέλεσε της τοπικής λαϊκής παράδοσης. Η Μονή έχει πολλές οικοδομικές φάσεις, που χρονολογούνται κυρίως μετά τη μεγάλη καταστροφή του 1866.
3. Η εκκλησία είναι μια βασιλική με δύο κλίτη. Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στη μεταμόρφωση του Χριστού και το νότιο στον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη. Στο μικρότερο τμήμα του εμπρός της εκκλησίας, κατασκευασμένο από τετράγωνα μπλοκ τούβλων, το κύριο στοιχείο είναι τέσσερα ζεύγη κορινθιακών κολώνων.
Ενώ υπάρχει μια κλασική αρχαϊκή επιρροή, οι ίδιοι οι στήλοι, τοποθετημένοι σε υπερυψωμένα βάθρα, είναι γοτθικοί. Μεταξύ κάθε ζεύγους στηλών, υπάρχει μια καμάρα. Οι δύο καμάρες στα άκρα της πρόσοψης υποστηρίζουν μια πόρτα και ένα κυκλικό άνοιγμα, διακοσμημένο από φύλλα φοίνικα στην περιφέρεια.
Στο υψηλότερο μέρος της πρόσοψης, πάνω από τις στήλες, υπάρχει μια σειρά από ελλειπτικά ανοίγματα, τα οποία επίσης διακοσμημένα σε φύλλα φοίνικα γύρω από την περίμετρο. Το κωδωνοστάσιο βρίσκεται στο κέντρο και, σε κάθε άκρο, υπάρχουν γοτθικοί οβελίσκοι. Συγκρίσεις της πρόσοψης του μοναστηριού με το έργο των Ιταλών Αρχιτέκτονων Σεβασιάννο Σερλίου και Ανδρέα Παλλάντιιο προτείνουν ότι ο αρχιτέκτονας της Εκκλησίας πιθανότατα εμπνεύστηκε από αυτούς. Το σημερινό τέμπλο, από κυπαρίσσι, ανεγέρθηκε το 1902.
4. Η Μονή Αρκαδίου στα χρόνια της λειτουργίας της υπήρξε κέντρο Παιδείας. Το 17ο αιώνα υπήρξε ένα πολύ γνωστό κέντρο αντιγραφής χειρογράφων, δραστηριότητα η οποία απέδιδε αρκετά έσοδα στους μοναχούς της Μονής. Αρκετά από αυτά τα χειρόγραφα βρίσκονται να διατηρούνται μέχρι σήμερα και κάποια είναι επίσης εκτεθειμένα στο σημερινό της Μουσείο.
Παράλληλα, τον 18ο αιώνα λειτούργησε ως εργαστήρι χρυσοκεντητικής που βρήκε τους μοναχούς της να κεντούν εκκλησιαστικά και ιερατικά υφάσματα και άμφια με δύσκολες βελονιές και σκληρές χρυσοκλωστές και ασημοκλωστές και να τα πωλούν σε εκκλησίες και μοναστήρια ανά τον κόσμο για να εξασφαλίσουν έσοδα. Πολλά από αυτά εκτίθενται στο σημερινό Μουσείο της Μονής.
5. Η συνεχής και ακατάπαυστη παρουσία οκτώ αιώνων της Μονής στη ζωή του νησιού της Κρήτης αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της. Το πολύπλευρο έργο της ξεδιπλώνεται στο διάβα των αιώνων ενώ οι αγώνες της ενάντια στους κατακτητές ενέπνευσαν. Η ισχυρή οχύρωση της προσέλκυε τους επαναστατημένους Κρητικούς με αποτέλεσμα να πυρποποληθεί από τους Οθωμανούς πολλές φορές, κατά το 1646, το 1821 και το 1866. Πολλά τούρκικα και ελληνικά έγγραφα αναφέρονται στη ζωή και στις περιπέτειες του μοναστηριού που ήταν σε θέση να διατρέφει ή να αποκρύπτει καταζητούμενους, να παρέχει στοιχειώδη παιδεία, να ενισχύει ηθικά την περιοχή και να ηγείται των εθνικών υποθέσεων.
Η κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους γίνεται τη στιγμή που η Μονή Αρκαδίου βρίσκεται σε άνθηση. Κατά την επανάσταση του 1821 οι μοναχοί συμμετέχουν και πρωτοστατούν στα γεγονότα. Η πρώτη καταστροφή έρχεται. Τότε λεηλατείται και αναγκαστικά εγκαταλείπεται από τους μοναχούς για ένα μικρό διάστημα. Πολύ σύντομα επιστρέφουν. Το αποκορύφωμα της αυτοθυσίας και του ηρωισμού είναι το Ολοκαύτωμα της 8ης Νοεμβρίου 1866. Αυτό έγινε η αιτία να καθιερωθεί η Μονή Αρκαδίου ως ιστορικό σύμβολο.
Στο ξεκίνημα της Κρητικής Επανάστασης εναντίον του Οθωμανικού επεκτατισμού, η Μονή βρέθηκε να έχει στα τείχη της κλεισμένους 964 πολεμιστές και χωρικούς από τα γύρω χωριά, στην προσπάθειά τους να γλιτώσουν αλλά και παράλληλα να εναντιωθούν στην τυραννία που υπέμεναν όλα τα χρόνια της Οθωμανικής κατοχής. Η διήμερη πολιορκία, βρήκε τους Κρήτες να αγωνίζονται, εναντίον των Οθωμανών.
Ο Κωστής Γιαμπουδάκης από το χωριό Αδελε έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη όπου ήταν συγκεντρωμένοι οι πολιορκημένοι και ανατίναξε ολόκληρο το Μοναστήρι. Παρά το γεγονός της ηρωικής θυσίας τους, η κίνηση αυτή ήταν ένα ηχηρό ξεκίνημα αφύπνισης των λαών της Ευρώπης για τα δεινά των Κρητικών από τους κατακτητές, μετατρέποντάς το σε αιώνιο σύμβολο ελευθερίας. Ορισε και προσδιόρισε το σθένος και το κουράγιο των Ελλήνων ενάντια στην αδικία και στην παράνομη κατοχή του τόπου τους και άνοιξε τον δρόμο για την απελευθέρωση του νησιού το 1898. Δεν είναι τυχαίο πως η UNESCO έχει χαρακτηρίσει το Αρκάδι ως Ευρωπαϊκό Μνημείο Ελευθερίας.
Μια αναπαράσταση που έχει τοποθετηθεί στην πυριτιδαποθήκη (αντίγραφο πίνακα του Βρυζάκη που βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη) προσδίδει στο ακέραιο το νόημα και την ιδέα για την οποία πολέμησαν οι έγκλειστοι Κρητικοί στη Μονή Αρκαδίου.
Η ευλογία του Ηγουμένου Γαβριήλ και η έναρξη του αγώνα για να σώσουν την πίστη και τα ιδανικά τους βρίσκει τους πολιορκημένους γύρω του να αγωνιούν, να υποφέρουν, να ελπίζουν, να αγωνίζονται, να θυσιάζονται και να προσδοκούν μετά από τη θυσία τους την Ανάστασή τους στην αιωνιότητα, δαφνοστεφανωμένη να την φέρνουν άγγελοι από τον ουρανό.
6. Από το 2016, που η Μονή γιόρτασε την ολοκλήρωση των 150 χρόνων από το Ολοκαύτωμα του 1866, δημιουργήθηκε χώρος φύλαξης έργων τέχνης που έχουν να κάνουν με το ίδιο το Μοναστήρι.
Η Πινακοθήκη φιλοξενείται στους πρόσφατα ανακαινισμένους και κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους του παλαιού Μουσείου της Μονής, οι οποίοι ολοκληρώθηκαν με αφορμή τις εκδηλώσεις τιμής και μνήμης για την Εκατονπεντηκονταετηρίδα της Αρκαδικής Εθελοθυσίας του 1866. Βρίσκεται στον πρώτο όροφο του κτιρίου, στο ισόγειο του οποίου εκτίθεται η Μουσειακή Συλλογή της Ιεράς Μονής.
Στην Πινακοθήκη εκτίθενται έργα παλαιών και νεωτέρων καλλιτεχνών, οι οποίοι εμπνεύσθηκαν τόσο από την υπέρτατη θυσία του Ολοκαυτώματος της Μονής όσο και από την εν γένει ιστορική και πνευματική διαδρομή της ανά τους αιώνες.
Στο μουσείο της Μονής -στεγάζεται στην Νότιο και Δυτική γωνία σ ένα τείχος κελιών και βοηθητικών χώρων της Μονής- φιλοξενούνται πολλά και παλαιά κειμήλια που έχουν σωθεί. Ο χώρος αυτός φιλοξενεί αντικείμενα και κειμήλια που αναδεικνύουν διαφορετικές περιόδους της Μονής.
7. Στον ίδιο χώρο, εκτός της Μονής Αρκαδίου, περί τα 80 μ. ΒΔ. της Μονής, στο χείλος του φαραγγιού, βρίσκεται οκταγωνικό κτίριο όπου φυλάσσονται τα οστά των υπερασπιστών της κατά το έτος 1866. Στη θέση αυτή παλαιότερα ήταν ο ανεμόμυλος της Μονής και αργότερα μετατράπηκε σε αποθήκη.
Τα λείψανα των νεκρών από την πολιορκία του 1866 φυλάσσονται σε ένα γυάλινο ράφι. Αυτά τα οστά δείχνουν ξεκάθαρα σημάδια μάχης και τρυπούνται από σφαίρες και ξίφη. Λειτούργησε ως οστεοφυλάκιο για λίγο μετά την πολιορκία και απέκτησε τη σημερινή του μορφή το 1910 με πρωτοβουλία του τότε επισκόπου Ρεθύμνου Διονυσίου.
8. Το όνομα της Μονής Αρκαδίου είναι ξακουστό στα πέρατα της γης, γι’ αυτό και κάθε χρόνο το επισκέπτονται εκατοντάδες άνθρωποι. Σήμερα η Ιερά Μονή λειτουργεί κανονικά ως μοναστήρι αλλά και ως προσκυνηματικός προορισμός θρησκευτικού τουρισμού. Στα κελιά του Σωτήρα Χριστού και του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης ζουν, δραστηριοποιούνται και υπηρετούν την Εκκλησία επτά μοναχοί.
Η επίσκεψη στην Ιερά Μονή Αρκαδίου, αποτελεί ένα ταξίδι στην ιστορία. Μπορείτε να δείτε την εκκλησία (το Καθολικό της Μονής), την ιστορική Τράπεζα, τα Κελαρικά, την Πυριτιδαποθήκη, το Μουσείο καθώς και την Πινακοθήκη της Μονής.
9. Το μοναστήρι πανηγυρίζει στις 21 Μαΐου, όπου γιορτάζει το δεξιό κλίτος του Καθολικού, που είναι αφιερωμένο στους Αγίους Ισαποστόλους Κωνσταντίνο και Ελένη. Επίσης, στις 6 Αυγούστου, όπου γιορτάζει το αριστερό κλίτος του Καθολικού που είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα Χριστού αλλά και στις ς 8 Νοεμβρίου (των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ), όπου γιορτάζεται πάνδημα το Ολοκαύτωμα της Ιεράς Μονής Αρκαδίου που έγινε το 1866, προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων πολιορκητών οι ήρωες που το υπερασπίζονταν έδωσαν φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και ανατινάχτηκαν.
10. Η Μονή Αρκαδίου βρίσκεται σε μικρό εύφορο και κατάφυτο οροπέδιο, σε θέση στρατηγική της ΒΔ πλαγιάς του όρους Ίδη ή Ψηλορείτης, πάνω από φαράγγι, που συνδέει τους Δήμους Ρεθύμνου, Μυλοποτάμου και Αμαρίου. Απέχει 23 χιλιόμετρα από την πόλη του Ρεθύμνου και η πρώτη ολοκληρωμένη φρουριακή μορφή της δημιουργήθηκε την τελευταία περίοδο της Βενετοκρατίας (1210 -1645).
Το πλησιέστερο χωριό στο μοναστήρι είναι η Αμνάτος, που βρίσκεται τρία χιλιόμετρα βόρεια. Τα χωριά που περιβάλλουν το Αρκάδι είναι πλούσια σε βυζαντινά κειμήλια που αποδεικνύουν τον πρώιμο πλούτο της περιοχής. Αν βρεθείτε στην Κρήτη μην χάσετε την ευκαιρία να το επισκεφθείτε και να ζήσετε πραγματικά μία όμορφη εμπειρία.
Πηγή: arkadimonastery.gr, odysseus.culture.gr (Μιχάλης Ανδριανάκης, αρχαιολόγος), wikipedia.org