Η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD) είναι ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από επίμονα συμπτώματα που σχετίζονται με το άγχος που προκαλείται από ένα τραυματικό γεγονός.
Η έννοια του τραύματος αναφέρεται σε ένα γεγονός που προκαλεί στο άτομο άγχος, κρίση, στρες και φόβο. Το άτομο που εμφανίζει τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες βίωσε το ίδιο ή ήταν μάρτυρας σε ένα τραυματικό γεγονός ή μπορεί να αφορά και άτομα που κλήθηκαν στο τόπο του συμβάντος μετά τη τέλεση του γεγονότος λόγω επαγγελματικής ιδιότητας όπως αστυνομικοί ή πυροσβέστες. Δυναμικά τραυματικά συμβάντα τα οποία είναι μη αναμενόμενα ή ανεξέλεγκτα είναι ικανά να προκαλέσουν αρνητικά συναισθήματα όπως έντονο φόβο, τρόμο, πανικό, καθώς και την αίσθηση ότι το άτομο είναι «αβοήθητο». Τα γεγονότα αυτά μπορεί να καταστείλουν την αίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς, κάνοντας το άτομο να νιώθει ανασφαλές και ευάλωτο μέσα στο ίδιο του το περιβάλλον. Κατά τη διάρκεια του βιώματος το άτομο ένιωσε να κινδύνευσε πραγματικά ή να απειλήθηκε με θάνατο ή σοβαρό τραυματισμό του εαυτού του ή των άλλων.
Υπάρχουν δυο ειδών τραυματικά γεγονότα εκείνα που διαρκούν λίγα λεπτά ή και ώρες στα οποία συμπεριλαμβάνονται φυσικές καταστροφές όπως σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές ή καταστροφές προκαλούμενες από τον άνθρωπο όπως αυτοκινητιστικά, αεροπορικά, ναυτικά καθώς και βιομηχανικά ατυχήματα, ληστείες, βομβαρδισμοί. Επίσης υπάρχουν τραυματικά γεγονότα των οποίων η διάρκεια είναι χρόνια και επαναλαμβανόμενη καθώς περιλαμβάνουν συνεχή έκθεση σε ερεθίσματα όπως χρόνιες ασθένειες, τοξικές μολύνσεις, πυρηνικά ατυχήματα καθώς και γεγονότα που προκαλούνται από εσκεμμένες ανθρώπινες ενέργειες όπως βιασμοί και κακοποίηση γυναικών και παιδιών. Μερικά γεγονότα τα οποία θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως τραυματικές εμπειρίες είναι η απώλεια της εργασίας καθώς και ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου.
Συμπτώματα της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες
Για να διαγνωστεί η Διαταραχή Μετατραυματικόυ Στρες σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο ( DSM-5) τα συμπτώματα πρέπει να διαρκούν τουλάχιστον ένα μήνα και συνήθως εκδηλώνονται μέσα σε διάστημα έξι μηνών από το τραυματικό γεγονός. Τα συμπτώματα αυτά κατηγοριοποιούνται ως εξής:
• Συμπτώματα επαναβίωσης: Συνεχείς αναδρομές του τραυματικού γεγονότος με ταυτόχρονη εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων όπως εφίδρωση και ταχυκαρδία. Επαναλαμβανόμες μνήμες, όνειρα και εφιάλτες που σχετίζονται με το γεγονός καθώς και καταθλιπτικές επίμονες σκέψεις.
• Συμπτώματα αποφυγής: Αποφυγή των περιοχών καθώς και οποιονδήποτε εκδηλώσεων που είναι δυνατόν να ανασύρουν στη μνήμη τη τραυματική εμπειρία. Αποστασιοποίηση από σκέψεις ή συναισθήματα που σχετίζονται με το τραυματικό γεγονός. Τα συμπτώματα αυτά είναι πιθανό να αναγκάσουν κάποια άτομα να αλλάξουν κάποιες συνήθειες στη ζωή τους. Για παράδειγμα μετά από ένα σοβαρό τροχαίο μπορεί ένα άτομο να αποφεύγει να οδηγεί η να επιβιβάζεται σε αυτοκίνητο.
• Συμπτώματα υπερδιέγερσης: Δυσκολία συγκέντρωσης, αίσθημα συνεχούς υπερέντασης και αγωνίας, διαταραχές ύπνου, αίσθημα εκνευρισμού και ευερεθιστότητας που συνοδεύεται συχνά από εκρήξεις θυμού.
• Μεταβολές στη διάθεση και στις νοητικές διεργασίες του ατόμου: Αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό του, η γενικότερα για το κόσμο. Αδυναμία αναβίωσης χαρακτηριστικών λεπτομερειών του τραυματικού γεγονότος. Λανθασμένες σκέψεις σχετικά με το τραύμα που του προκαλούν έντονα αρνητικά συναισθήματα όπως ενοχές, θυμό και ντροπή. Αίσθημα κοινωνικού αποκλεισμού. Δυσκολία στο να αισθανθεί το άτομο θετικά συναισθήματα για τον εαυτό του όπως ικανοποίηση και στιγμές ευτυχίας.
Συνήθως τα άτομα με μετατραυματικό στρες αντιμετωπίζουν και άλλες ψυχικές διαταραχές όπως κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές.
Παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες
Ο τρόπος που τα άτομα συναισθηματικά και γνωστικά επεξεργάζονται μια τραυματική εμπειρία συμβάλλει στην ανάπτυξη της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες.
Τα άτομα που εμφανίζουν τη διαταραχή χαρακτηρίζονται από δυο λανθασμένες πυρηνικές πεποιθήσεις που σχετίζονται με το πως αξιολογούν τον εαυτό τους και το κόσμο γύρω τους
Η πρώτη πεποίθηση είναι ότι ο εαυτός τους είναι ανίκανος και αδυνατεί να ανταπεξέλθει και η δεύτερη αντανακλά τη κοσμοθεωρία του ατόμου ότι ο κόσμος είναι ένα επικίνδυνο και απειλητικό μέρος. Για τα άτομα αυτά η αναβίωση της τραυματικής εμπειρίας λειτουργεί σαν επιβεβαίωση των πεποιθήσεων τους σχετικά με το τραύμα.
Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην εμφάνιση της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες (risk factors) οι οποίοι μπορεί να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
• Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Εκτός από τη σοβαρότητα των χαρακτηριστικών του στρεσσογόνου γεγονότος, ένα ιστορικό έκθεσης σε άλλα τραυματικά γεγονότα είναι επίσης σημαντικός παράγοντας κινδύνου. Μια ιστορία προηγούμενης έκθεσης σε τραύμα ή σε χρόνιο στρες ιδιαίτερα αν παρουσιάστηκαν σε νεαρή ηλικία είναι ισχυρός παράγοντας κινδύνου για την εκδήλωση της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες. Μελέτες έδειξαν ότι αρνητικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες κατά τη παιδική ηλικία όπως η συναισθηματική και σωματική κακοποίηση, ο πρόωρος αποχωρισμός από τους γονείς, οι οικονομικές στερήσεις και το οικογενειακό ιστορικό με ψυχικές παθήσεις αποτέλεσαν ισχυρούς παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξης της διαταραχής.
• Κοινωνικοί παράγοντες. Ένα περιβάλλον οικογενειακής αστάθειας είναι ισχυρός παράγοντας κινδύνου ενώ αντίθετα η καλή κοινωνική και οικογενειακή υποστήριξη συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα των συμπτωμάτων.
• Δημογραφικοί παράγοντες. Έχει υποστηριχθεί ότι το φύλο παίζει ρόλο στην εμφάνιση της Διαταραχής. Το γυναικείο φύλο σε αντίθεση με το αντρικό έχει μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης των συμπτωμάτων. Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί στο ότι οι γυναίκες έρχονται πιο συχνά αντιμέτωπες με τραυματικά γεγονότα όπως σεξουαλική παιδική κακοποίηση, βιασμός, βία από τον ερωτικό τους σύντροφο. Ωστόσο έχει διαπιστωθεί ότι αν και το γυναικείο φύλο μπορεί να εμφανίζει πιο εύκολα διαταραχή μετατραυματικού στρες , μπορεί ωστόσο να έχει καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα ύστερα από ψυχοθεραπεία.
• Παράλληλα υψηλά επίπεδα συναισθηματικής υποστήριξης από τους φίλους, την οικογένεια και τη κοινότητα μπορεί να αποτελέσουν προστατευτικούς παράγοντες κατά της ανάπτυξης της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες. Επιπλέον πέρα από την οικογενειακή συνοχή και τη κοινωνική υποστήριξη, στους παράγοντες προστασίας περιλαμβάνονται παράγοντες που αφορούν το επίπεδο της καλής ιδιοσυγκρασίας, της αυτονομίας, της αυτοεκτίμησης, της αυτό- αποτελεσματικότητας, της οικονομικής σταθερότητας οι οποίοι αποτελούν εσωτερική πηγή ελέγχου και συντελούν σε μια σαφή αίσθηση της ταυτότητας όσων βίωσαν την τραυματική εμπειρία.
Θεραπεία της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες
Αν και υπάρχουν πολλές μορφές ψυχοθεραπείας για την αντιμετώπισης της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες, η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία θεωρείται ως η πιο αποτελεσματική με αποτελέσματα βελτίωσης των συμπτωμάτων που μπορεί να αγγίζουν το 80%. Σε πολλές περιπτώσεις είναι πιθανό να χρειαστεί και η φαρμακοθεραπεία ως επιπρόσθετη βοήθεια στη θεραπεία της διαταραχής.
Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία στη διαταραχή μετατραυματικού στρες έχει σαν στόχο να παρατηρήσει τις σκέψεις και τις αντιδράσεις που σχετίζονται με το τραύμα και να εντοπίσει τους μηχανισμούς που συντηρούν το στρες. Ένα σημαντικό στοιχείο της θεραπείας είναι η ψυχοεκπαίδευση που συντελεί στο να νιώσει το άτομο ασφάλεια και υποστήριξη, να κατανοήσει και να πάρει πληροφορίες για τη δομή της θεραπείας, έτσι ώστε να αισθάνεται ασφαλές και ενημερωμένο για να μπορεί να πάρει τις σωστές αποφάσεις.
Ένα σημαντικό στοιχείο της ψυχοεκπαίδευσης είναι η επεξήγηση των μετατραυματικών συμπτωμάτων στο πλαίσιο μιας φυσιολογικής αντίδρασης και αντιμετώπισης του στρες, έτσι ώστε να κατανοήσει το άτομο ότι αυτά τα συμπτώματα δεν τον καθιστούν ελαττωματικό και δεν θα πρέπει να ερμηνεύονται ως προσωπική αδυναμία. Επιπλέον η γνωστική αναδόμηση καθιστά το άτομο ικανό να αναγνωρίσει και να τροποποιήσει τις δυσλειτουργικές σκέψεις. Το άτομο μαθαίνει να παρατηρεί τις αρνητικές του σκέψεις, να τις αναγνωρίζει και σταδιακά να επιχειρεί να τις αντικαταστήσει με άλλες περισσότερο λειτουργικές.
Tο μοντέλο της έκθεσης
Το μοντέλο της έκθεσης στοχεύει να έρθει το άτομο σε επαφή με το φοβικό ερέθισμα το οποίο αποφεύγει έτσι ώστε να κατανοήσει ότι αυτό το ερέθισμα το οποίο φοβάται μπορεί να γίνει ασφαλές για τον εαυτό του και κατά συνέπεια να μειωθεί το άγχος του. Κατά τη διάρκεια της έκθεσης το άτομο θα βιώσει το φοβικό ερέθισμα είτε για μια παρατεταμένη χρονική περίοδο με σκοπό να μειωθεί το συναίσθημα του φόβου άμεσα, είτε θα ακολουθήσουν επαναλαμβανόμενες δοκιμές για να επιτευχθεί μια μονιμότερη και πιο σταδιακή μείωση του φόβου. Το μοντέλο της έκθεσης μπορεί να περιλαμβάνει διάφορες τεχνικές όπως την έκθεση στη φαντασία όπου το άτομο επαναλαμβανόμενα ανακαλεί τις τραυματικές εμπειρίες ή τη ζωντανή έκθεση όπου το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με συγκεκριμένες εμπειρίες ή ερεθίσματα στη σημερινή πραγματικότητα έτσι ώστε να συνειδητοποιήσει με ρεαλιστικό τρόπο και στη σωστή του διάσταση αυτό που του συνέβη.
Πολύ σημαντικός παράγοντας στην αντιμετώπιση της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες είναι η θετική συμβολή καθώς και το υποστηρικτικό περιβάλλον τόσο της οικογένειας όσο και των φίλων και του κοινωνικού περίγυρου.
Πηγές:
• Brewin, C.R. (2003) Posttraumatic stress disorder. Malady or myth? New Haven, CT: Yale University Press.
• Brewin, C.R., Adrews, B., & Valentine, J.D (2000). Meta analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 748-766.
• Clark, D.M., & Ehlers, A. (2004). Post traumatic stress disorders from cognitive theory to therapy. In R.L. Leahy (Ed.), Contemporary cognitive therapy: Theory, research, and practice (pp.141-160). New York: Guilford.
• Davidson, J.R.T., Hughes, D., Blazer, D.G., & George, L.K. (1991). Post- traumatic stress disorder in the community: An epidemiological study. Psychological Medicine, 21, 713-721.
• Zayfert, C.& Becker, C.B. (2006). Cognitive Behavioral Therapy for PTSD.A case formulation. New York: A Division of Guilford Publications, Inc.
