«Κύριε Νίκο, καλά που ήρθατε. Πρέπει να σας ρωτήσω για κάτι που είδα στα νέα από την Ελλάδα αυτές τις μέρες.» Είπε με μία ακαταμάχητη γλυκύτητα η κορούλα του καλύτερου μου φίλου εδώ στην Όμαχα.
«Τι είναι πουλάκι μου;» απάντησα.
«Είδα ένα καημένο γαϊδουράκι που κάποιος τραβούσε με το αυτοκίνητό του κάπου κοντά στα Ιωάννινα. Εκείνη η φρικτή γραμμή αίματος στον δρόμο με συντάραξε!» είπε το παιδί με μάτια θλιμμένα και θολά.
«Ναι τα είδα και εγώ και στεναχωρήθηκα αφάνταστα. Μάλιστα στο ζώο έγινε τελικά ευθανασία γιατί τα τραύματά του ήταν εξαιρετικά σοβαρά. Όμως φαίνεται πως δεν είχε πει την τελευταία του λέξη.»
«Τι εννοείται θείε Νίκο;» είπε το παιδί σκεπτόμενο πως ο θείος Νίκος, όπως τον αποκαλούσε πολλές φορές, με κάποια ωραία ιστορία του θα έδιωχνε την θλίψη του.
«Το εκπληκτικό είναι ότι λίγες μέρες μετά, στις 9 Σεπτεμβρίου, το γαϊδουράκι ήταν πρωτοσέλιδο στο καλύτερο επιστημονικό περιοδικό στο κόσμο, στο Science. Σαν να ήθελε Κάποιος να κάνει ένα μνημόσυνο για αυτό το βασανισμένο γαϊδουράκι και για άλλα πολλά που σφαγιάζονται για το δέρμα τους στο βωμό της “παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής”.»
«Και σε τι αναφερόταν το περιοδικό;» είπε το παιδί με προσμονή για την συνέχεια της ιστορίας.
«Ήταν η ιστορία του υπέροχου αυτού ζώου. Μπορεί τα γαϊδουράκια να μην έχουν τη δημοτικότητα των αλόγων, αλλά έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη ιστορία. Η Αγία Γραφή, αλλά και το Κοράνι και το Ταλμούδ αναφέρουν γαϊδουράκια. Ο Χριστός μπήκε στην Ιερουσαλήμ καθισμένος σε ένα γαϊδουράκι δείχνοντας πως ερχόταν ταπεινά και ειρηνικά.
Το 1940 τα γαϊδουράκια μας βοήθησαν να νικήσουμε τους Ιταλούς του Μουσολίνι μεταφέροντας προμήθειες και όπλα. Ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούνται από αγρότες για διάφορα φορτία. Στο Άγιο Όρος σε πολλά σημεία είναι ο μόνος τρόπος για να μεταφέρεις βαριά πράγματα. Δεν ξεχνάω ποτέ τον Καστάνη, το αγαπημένο γλυκύτατο γαϊδουράκι του συγχωρεμένου του Πατέρα Στέφανου στους Δανιηλαίους.
Για δεκαετίες, λοιπόν, οι επιστήμονες συζητούν για την προέλευση των πρώτων γαϊδουριών, καθώς και για το πού έγινε η εξημέρωσή τους. Μία εκτεταμένη ανάλυση των γονιδιωμάτων τόσο των σύγχρονων όσο και των αρχαίων γαϊδουριών αποκάλυψαν ότι εξημερώθηκαν μόνο μία φορά, στην Ανατολική Αφρική, γύρω στο 5000 π.Χ. Αμέσως μετά, εξαπλώθηκαν γρήγορα σε όλη την Ευρασία και έγιναν ξεχωριστοί πληθυσμοί, με περιορισμένη μάλιστα ανάμειξη μεταξύ τους. Αυτό βοήθησε τα γαϊδουράκια να προσαρμοστούν ώστε να χρησιμεύσουν ως τα κύρια ζώα για την μεταφορά νερού, αντικειμένων, και αγαθών, σε διαφορετικά περιβάλλοντα.»
«Και πως ακριβώς γίνεται αυτή η ανάλυση;» είπε το παιδί θέλοντας να μάθει περισσότερα.
«Οι επιστήμονες από 37 εργαστήρια αξιολόγησαν τα γονιδιώματα, δηλαδή όλο το γενετικό υλικό, από 207 σύγχρονα γαϊδουράκια από όλο τον κόσμο. Επίσης εξέτασαν το γενετικό υλικό από τους σκελετούς 31 πρώιμων γαϊδουριών, ορισμένα από τα οποία χρονολογούνται μέχρι και 4000 χρόνια πίσω. Εννέα από αυτούς τους πρώιμους σκελετούς προήλθαν από έναν αρχαιολογικό χώρο στη Γαλλία, όπου βρισκόταν μια ρωμαϊκή έπαυλη η οποία φιλοξενούσε ένα κέντρο εκτροφής γαϊδουριών.
Αναλύοντας αυτό λοιπόν το υλικό, οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το γαϊδουράκι εξημερώθηκε μόνο μία φορά, περίπου το 5000 π.Χ., όταν βοσκοί στην Κένυα και στην Σομαλική Χερσόνησο της Αφρικής άρχισαν να εξημερώνουν άγρια αφρικανικά γαϊδουράκια. Ίσως για να διασχίζουν δύσβατες περιοχές που δεν είχαν νερό γιατί ξέρουμε πως το γαϊδουράκι είναι μόλις δεύτερο της καμήλας στην ανθεκτικότητα στην δίψα. Από εκεί πέρασαν στην Αίγυπτο και στο Σουδάν. Μέσα σε 2.500 χρόνια είχαν εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη και την Ασία.»
«Ευχαριστώ πολύ θείε μου. Τουλάχιστον κάπως έτσι εσείς οι επιστήμονες τιμήσατε την μνήμη του φτωχού αυτού ζώου που πέθανε τόσο τραγικά. Με γαλήνεψε κάπως η ιστορία σου. Είχα χάσει τον ύπνο αυτές τις μέρες με αυτά τα νέα.»
«Α όχι. Τον ύπνο σου δεν πρέπει να τον χάνεις. Μία μελέτη που μόλις δημοσιεύτηκε αποκάλυψε πως ο ανεπαρκής ύπνος επηρεάζει καθοριστικά αν οι άνθρωποι επιλέγουν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον. Με άλλα λόγια ο επαρκής ύπνος είναι σημαντικότατος για να έχουμε μια ευγενική και γενναιόδωρη ανθρώπινη συμπεριφορά και έτσι να διατηρείται μια συνεργατική και πολιτισμένη κοινωνία.»
«Καλά κύριε Νίκο.» Είπε το παιδί χαμογελώντας. «Θα κοιμηθώ κανονικά σήμερα!»
Πηγές
The genomic history and global expansion of domestic donkeys. Todd et al., (2022). Science 377, 1172–1180.
African Origins of the Domestic Donkey. Beja-Pereira et al. (2004). Science, 304 (5678).
Sleep loss leads to the withdrawal of human helping across individuals, groups, and large-scale societies. Ben Simon et al. (2022). PLoS Biol 20(8): e3001733.
