Σίγουρα σας έχουν τραβήξει την προσοχή και σίγουρα σας έχουν προκαλέσει περιέργεια με την πανομοιότυπη σχεδόν εικόνα τους… Ο λόγος για τα εκκλησάκια της Αγίας Φωτεινής και της Αγίας Ανυσίας, που στέκονται δίπλα δίπλα, σε κεντρικό σημείο της Θεσσαλονίκης.
Τα «διδυμάκια», όπως πολλοί τα αποκαλούν, βρίσκονται στη διασταύρωση των οδών 3ης (ή Γ’) Σεπτεμβρίου & Γρηγορίου Λαμπράκη, κάτω από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, δίπλα στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και κοντά στο Παλέ ντε Σπορ.
Στο σημείο εκείνο, κάνουν τέρμα ορισμένες γραμμές του ΟΑΣΘ, οπότε πλήθος κόσμου περνά καθημερινά από μπροστά τους. Πόσοι όμως γνωρίζουν την ιστορία τους; Γιατί είναι σχεδόν ίδια και γιατί βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο; Γιατί η Αγία Φωτεινή καταλαμβάνει τμήμα του καταστρώματος της λεωφόρου 3ης Σεπτεμβρίου και γιατί το εκκλησάκι της Αγίας Ανυσίας, φαίνεται πιο καινούριο;
Ο προσφυγικός συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής
Τα δύο εκκλησάκια, αποτελούν ίσως τα τελευταία κατάλοιπα ενός από τους μεγαλύτερους προσφυγικούς συνοικισμούς, που υπήρχαν στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, αυτού της Αγίας Φωτεινής. Μάλιστα το ένα εκκλησάκι ονομάστηκε Αγία Φωτεινή, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι περισσότεροι κάτοικοι του συνοικισμού αυτού προέρχονταν από τη Σμύρνη της Μικράς Ασίας, όπου η μητρόπολη των Ορθοδόξων κατοίκων ήταν η μεγαλοπρεπής εκκλησία της Αγίας Φωτεινής.
Το πρώτο εκκλησάκι, αυτό της Αγίας Φωτεινής, χτίστηκε στη θέση της εκκλησίας του ομώνυμου προσφυγικού συνοικισμού, όταν τα σπίτια του κατεδαφίστηκαν για να δημιουργηθεί ο χώρος της ΔΕΘ.
Ο συνοικισμός εκτεινόταν στους χώρους της σημερινής Δ.Ε.Θ. και Πανεπιστημιούπολης, και στις παρυφές του τότε εβραϊκού νεκροταφείου, όπου το 1911 είχαν ταφεί χιλιάδες θύματα της χολέρας. Χωριζόταν σε δύο περιοχές από τη Λεωφόρο Στρατού, σε αυτήν της Ανω (Πανεπηστιμιούπολη σήμερα) και της Κάτω (ΔΕΘ σήμερα και μέχρι τη ΧΑ.Ν.Θ) Αγίας Φωτεινής.
Από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του ο συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής είχε προσωρινό χαρακτήρα. Εξαιτίας αυτού, δεν δεν είχε δρόμους και οριοθετούνταν από ονομασίες π.χ. ΑΦΚ, ΑΦΛ, ΑΦΜ κλπ με τα πρώτα δύο γράμματα να προέρχονται από το (Α)γία (Φ)ωτεινή.
Το 1930 η κυβέρνηση Βενιζέλου αποφάσισε τη μετεγκατάσταση του συνοικισμού. Γκρεμίστηκαν τα παραπήγματα για να στεγαστεί η Δ.Ε.Θ., με τα τελευταία απ’ αυτά να γκρεμίζονται το 1955 για να ανεγερθεί το ΑΧΕΠΑ, εγκαταστάσεις του Α.Π.Θ. αλλά και πρόσθετες εγκαταστάσεις της Δ.Ε.Θ.
Οι κάτοικοι της συνοικίας ζήτησαν να τους δοθεί χώρος κοντά στη συνοικία τους και αποζημίωση για να ξαναχτίσουν τα σπίτια τους. Τον Ιούνιο του 1930 έγινε η ψήφιση του νόμου 4780 για τη «μετατόπιση του συνοικισμού Αγίας Φωτεινής, λόγω δημόσιας ανάγκης».
Οι μετακινούμενοι έπρεπε να καταθέσουν αίτηση και να δηλώσουν που θα ήθελαν να εγκατασταθούν: Βαρδάρη, Τούμπα, Χαριλάου ή «άνωθεν της οδού Νοσοκομείων»(σημερινή Λαμπράκη).
Η διάνοιξη της 3ης Σεπτεμβρίου και το εκκλησάκι της Αγίας Ανυσίας
Το καλοκαίρι του 1980 ακολούθησε η διάνοιξη της οδού 3ης Σεπτεμβρίου. Τότε, ακριβώς δίπλα από την Αγία Φωτεινή, χτίσθηκε ένα σχεδόν πανομοιότυπο εκκλησάκι για να την αντικαταστήσει καθώς λόγω των έργων, θα έπρεπε να κατεδαφιστεί.
Κατά τις εργασίες την 4η Ιουλίου του 80, ανακαλύφθηκε λίγο πιο νότια, στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής, ένας τάφος. Τα λείψανα που εντοπίστηκαν αποδόθηκαν στην Αγία Ανυσία την εν Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια ανακομίσθηκαν με ευλάβεια και κατατέθηκαν στον Ι. Ναό του Αγίου Δημητρίου. Ετσι, αποφασίστηκε, το νέο αυτό εκκλησάκι να πάρει τελικά το όνομά της.
Από την άλλη, και παρότι, η Αγία Φωτεινή εμπόδιζε την πορεία του διανοιγόμενου καινούργιου δρόμου, τελικά επέζησε και δεν γκρεμίστηκε, με αποτέλεσμα σήμερα να έχουμε στο σημείο, και τα δύο, σχεδόν πανομοιότυπα, εκκλησάκια.
Αλλωστε, είναι τα μόνα που απέμειναν για να θυμίζουν την παλιά συνοικία (για όσους την γνωρίζουν βέβαια) ενώ αποτελούν «μάρτυρες» ότι κάποτε υπήρξε εκεί.
Η Αγία Ανυσία εν Θεσσαλονίκη
Η Ανυσία γεννήθηκε και έζησε στη Θεσσαλονίκη κατά τους χρόνους του μεγάλου διωγμού των Χριστιανών, επί αυτοκρατορίας Διοκλητιανού, την ίδια περίοδο με τον Αγιο Δημήτριο.
Οι γονείς της ήταν πλούσιοι και επιφανείς και της μετέδωσαν τα νάματα της χριστιανικής Πίστεως. Ορφάνεψε όμως και από τους δύο, σε νεαρή ηλικία. Εκτοτε ζούσε αφιερωμένη στην προσευχή και τη μνήμη του Θεού. Πούλησε όλα τα υπάρχοντά της και διένειμε το χρηματικό ποσό στους απόρους, ενώ η ίδια ζούσε από τον κόπο των χεριών της.
Την εποχή εκείνη, ο δυσσεβής αυτοκράτορας Μαξιμιανός εξέδωσε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιοσδήποτε μπορούσε να σκοτώσει χριστιανό, οποτεδήποτε και οπουδήποτε τον συναντούσε, χωρίς γι’ αυτό να δικαστεί ή καταδικαστεί.
Κάποια ημέρα η Ανυσία βγήκε έξω για να πάει στην εκκλησία. Την ημέρα εκείνη οι ειδωλολάτρες γιόρταζαν τη γιορτή του ήλιου. Καθ’ οδόν συνάντησε έναν στρατιώτη, ο οποίος θαμπώθηκε από την ομορφιά της και την πλησίασε με ανήθικο σκοπό, ρωτώντας να μάθει το όνομά της. Εκείνη έκανε το σημείο του Σταυρού και είπε: «Είμαι δούλη του Χριστού και πηγαίνω στην εκκλησία».
Οταν ο στρατιώτης ήρθε πιο κοντά και άρχισε να της λέει ανοησίες, εκείνη τον έσπρωξε μακριά και τον έφτυσε κατά πρόσωπο. Ο στρατιώτης έβγαλε το σπαθί του και το έμπηξε κάτω από το πλευρό της. Ετσι έλαβε μαρτυρικό τέλος το έτος 298. Οι χριστιανοί την ενταφίασαν με όλες τις τιμές. Αργότερα κτίστηκε εκκλησία προς τιμήν της Αγίας Ανυσίας, πάνω απ’ τον τάφο της.
Η εκκλησία τιμά τη μνήμη της Αγίας και Οσιομάρτυρος Ανυσίας εκ Θεσσαλονίκης 30 Δεκεμβρίου.
Πηγή πληροφοριών: Σαββαΐδης Π.: Ο συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής, Τιμητικός Τόμος για την καθηγήτρια Ξανθίππη Χόιπελ «Εν Χώρω Τεχνήεσσα», σελ. 469-476, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Π.Σ. Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 2011.
