Επειτα από 900 και πλέον χρόνια, ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης, ο Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, βγήκε και πάλι στο φως!
Μία ιστορική στιγμή για την περιοχή του Χορτιάτη και της Θεσσαλονίκης γενικότερα, καθώς ο ιστορικός Ναός, που χρονολογείται από τον 12ο αιώνα, παραδόθηκε και πάλι στους πιστούς, πλήρως αναστηλωμένος και λειτουργικός.
Οι καμπάνες του, μετά από εκατοντάδες χρόνια, ήχησαν και πάλι και το μοναδικό αυτό μνημείο, με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική σημασία, συνεχίζει την ιστορία του από εκεί που την σταμάτησε!
Πλέον αποτελεί ένα τοπόσημο για την περιοχή και έναν ακόμη λόγο επίσκεψης στον μαρτυρικό Χορτιάτη που έχει τόσα να επιδείξει και να προσφέρει στον επισκέπτη του.
Η ταυτότητα του βυζαντινού μνημείου
Ο Ιερός Ναός «Μεταμορφώσεως του Σωτήρος» και «Παναγίας Βλαχερνών» αποτελεί Μνημείο ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής σημασίας που χτίστηκε στα ύστερα χρόνια της βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την εποχή των Κομνηνών. Βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού του Χορτιάτη και πολύ κοντά στις εκτάσεις της Mονής Xορταΐτου, σε μια περιοχή που συμβολίζει το «βυζαντινό στέμμα του βουνού».
Ο Ναός είναι χτισμένος τον 12ο αιώνα σε μια περιοχή, όπου ακόμη διατηρούνται τα λείψανα Παλαιοχριστιανικού ναού μαζί με τμήματα Ρωμαϊκού υδραγωγείου και τα κατάλοιπα της μεγάλης Βυζαντινής μονής του Χορταΐτου.
Αποτελούσε τον κοιμητηριακό ναό της Μεγάλης Σταυροπηγιακής Μονής Χορταΐτου που άκμαζε για αιώνες στην περιοχή αριθμώντας 400 περίπου μοναχούς και ελέγχοντας την υδροδότηση της πόλης της Θεσσαλονίκης. Διαθέτει εκπληκτικές βυζαντινές τοιχογραφίες και από τυπολογικής πλευράς είναι μοναδικός σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα.
Ανήκει στους λεγόμενους νησιωτικούς οκταγωνικούς ναούς, ακολουθώντας τον τύπο του καθολικού της Νέας Μονής Χίου, και διασώζει στο εσωτερικό του αξιόλογο τοιχογραφικό διάκοσμο.
Ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό απλού οκταγωνικού τρουλαίου ναού. Είναι μονόχωρος και καλυπτόταν με τρούλο, στηριζόμενο σε τέσσερα τόξα και τέσσερα ημιχώνια. Οταν ο τρούλος κατέρρευσε, αντικαταστάθηκε από μια χαμηλή ασπίδα. Παρόμοια τύχη είχε και ο νάρθηκας, η είσοδος του οποίου προς τον κυρίως ναό χτίστηκε, με αποτέλεσμα να μείνει μόνο η είσοδος της βόρειας πλευράς.
Το ιερό διαθέτει υπερυψωμένο δάπεδο και διαιρείται σε τρία μέρη: το Ιερό Βήμα που καλύπτεται με ημικυλινδρική καμάρα, την Πρόθεση και το Διακονικό που καλύπτονται με σταυροθόλια. Οι τρεις χώροι επικοινωνούν με τοξωτά ανοίγματα. Εξωτερικά, προεξέχει μόνο η πεντάπλευρη αψίδα του Ιερού Βήματος, που διαθέτει τρίλοβο παράθυρο. Η τοιχοδομία συνδυάζει το πλινθοπερίκλειστο σύστημα δομής με την τεχνική της κρυμμένης πλίνθου.
Στο εσωτερικό του διατηρούνται σπαράγματα του αρχικού τοιχογραφικού διακόσμου, τα οποία είναι καλυμμένα κατά μεγάλο μέρος με επάλληλα ασβεστώματα.
Η εικονογράφηση αναπτύσσεται σε τρεις ζώνες. Επικρατούν οι ολόσωμες ή στηθαίες μορφές ιεραρχών και αγίων, ενώ σώζονται δυο σκηνές, το Γενέσιο και τα Εισόδια της Θεοτόκου στα τύμπανα του βόρειου και νότιου τοίχου. Χρονολογούνται στο β΄ μισό του 12ου αιώνα. Η κόγχη της Πρόθεσης είναι διακοσμημένη με τη σκηνή της Άκρας Ταπείνωσης, η οποία χρονολογείται τον 18ο αιώνα.
Οι εργασίες αποκατάστασης και τα λαμπερά εγκαίνια
Πριν λίγες ημέρες πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του ανακαινισμένου, πλήρως αποκαταστημένου μνημείου. Η όλη προσπάθεια ήταν μία οραματική πρωτοβουλία του Σεβασμιώτατου Μητροπολίτου Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβα που υιοθέτησε από την πρώτη στιγμή ο δήμαρχος Πυλαίας – Χορτιάτη Ιγνάτιος Καϊτεζίδης και την αγκάλιασαν αμέσως ο Περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας Απόστολος Τζιτζικώστας, αλλά και το Υπουργείο Πολιτισμού με την υπουργό Λίνα Μενδώνη.
Δείτε επίσης: Εγκαινιάστηκε ο Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στον Χορτιάτη (ΦΩΤΟ)
Ο ναός αποκαταστάθηκε ολοκληρωτικά, μετά από προσπάθειες της Μητρόπολης και του δήμου Πυλαίας – Χορτιάτη που ενέταξε το έργο στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κεντρική Μακεδονία 2014-2020» και το οποίο ενισχύθηκε με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ύψους 500.000 ευρώ. Στο έργο συμπεριλήφθηκε και ο περιβάλλοντας χώρος που ενοποιεί το μνημείο με τον γειτονικό ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου καθώς και η ανάδειξη όλων των Μνημείων του.
Ο Σεβασμιώτατος όρισε η πανήγυρη του Ιερού Ναού να τελείται στις 2 Ιουλίου ημέρα κατά την οποία η Αγία μας Εκκλησία γιορτάζει την κατάθεση της Τιμίας Εσθήτας της Υπεραγίας Θεοτόκου εν Βλαχέρναις.
Πηγή στοιχείων ναού: odysseus.culture.gr
