Βορειοδυτικά στην περιοχής της Τούμπας, στα όριά της με την Τριανδρία και δίπλα από το ομώνυμο ρέμα, ξεπροβάλλει ένας λόφος, που πλέον προσπαθεί να μη… χαθεί από τους τόνους τσιμέντου που τον περιτριγυρίζουν.
Είναι ο λόφος στον οποίο η Τούμπα οφείλει το όνομά της, είναι ο λόφος της Τούμπας. Σ’ αυτόν το λόφο λοιπόν κρύβεται η ιστορία της Θεσσαλονίκης αλλά και της περιοχής, η οποία χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Πρόκειται για έναν σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο, για έναν θρυλικό λοφίσκο, με ιστορία που ξεπερνάει τα 4.000 χρόνια.
Οπως υποστηρίζουν κάτοικοι της περιοχής, πριν αρκετά χρόνια, και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, πήγαιναν στην Τουμπίτσα, όπως την αποκαλούσαν για αναψυχή, για να απολαύσουν τη δροσιά τα καλοκαίρια και για να παίξουν τα παιδιά τους.
Στην πορεία όμως εμφανίστηκαν οι πολυκατοικίες και… κατάπιαν την Τούμπα, αφού αν δεν βρεθείς στο σημείο δεν μπορείς να τη διακρίνεις πια.
Από το 1984 άρχισαν αρχαιολογικές έρευνες, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι και σήμερα.
Ο γήλοφος της Τούμπας έχει ύψος 23 μέτρα και εμβαδόν περίπου 30 στρέμματα.
Η ιστορία της Τούμπας στην Τούμπα
Σ’ αυτόν τον τόπο για εκατοντάδες χρόνια έζησε μία κοινότητα προϊστορικών ανθρώπων, κυνηγώντας τα ζώα και ψαρεύοντας. Σύμφωνα με τα ανασκαφικά ευρήματα που φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, υπήρξε ο σημαντικότερος οικισμός την εποχή του Χαλκού και του Σιδήρου. Κατοικήθηκε από το 2.200 π.Χ. μέχρι την ίδρυση της Θεσσαλονίκης το 315 π.Χ. Η διαδοχική κατοίκηση στα προϊστορικά χρόνια έδωσε στον οικισμό τη μορφή τούμπας (λόφου) ύψους 23 μέτρων….
Στην ύστερη εποχή του χαλκού (1400-1100 π.Χ) κατασκευάζονται μεγάλοι αναλημματικοί τοίχοι από πλιθία και πέτρες που περιτρέχουν τον οικισμό. Είχαν ίσως οχυρωματικό προορισμό, αλλά επίσης δημιουργούσαν επίπεδους χώρους στην έντονη κλίση της πλαγιάς και εξασφάλιζαν την πρόσβαση προς τα σπίτια της κορυφής.
Αναμφίβολα όμως αντιπροσώπευαν ένα μεγάλο έργο, η κατασκευή του οποίου απαιτούσε την κινητοποίηση ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων. Στην κορυφή του λόφου ο οικισμός ήταν οργανωμένος σε οικοδομικά τετράγωνα που τα χώριζαν στενοί δρόμοι. Το σημαντικότερο συγκρότημα δωματίων παρουσιάζεται σε χωριστή προθήκη.
Επίσης, σε ειδική προθήκη παρουσιάζονται τα εργαλεία κάθε είδους.
Ο οικισμός μεγαλώνει σημαντικά και επεκτείνεται πλέον και γύρω από τη βάση του προϊστορικού πυρήνα.
Μάλιστα απλώθηκε και πέρα από την τούμπα σε έκταση περίπου 400 στρεμμάτων ενώ έχουν βρεθεί και τα κοιμητήρια του κοντά στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας.
Η οριστική διακοπή στην άνθιση του οικισμού θα έρθει αρκετούς αιώνες αργότερα, στο τέλος της κλασσικής εποχής, όταν ιδρύεται πιο δυτικά και πάνω στη θάλασσα, η πόλη της Θεσσαλονίκης (324 π.Χ.).
Ωστόσο, ο χώρος φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε και κατά τα Βυζαντινά χρόνια, ενώ αρχαιολογικές έρευνες έχουν γίνει και κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου από αρχαιολόγους οι οποίοι συνόδευαν τα στρατεύματα της Αντάντ και ερευνούσαν τις αρχαιότητες της Κεντρικής Μακεδονίας. Η περιοχή γύρω από το λόφο της Τούμπας χρησιμοποιήθηκε τότε ως στρατόπεδο των συμμάχων…
Στην πρόσφατη ιστορία και συγκεκριμένα μετά το 1922, η Τούμπα ξανά πήρε ζωή καθώς αναπτύχθηκε ως προσφυγικός οικισμός, με την άφιξη των προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Στη συνέχεια όμως «χάθηκε» στην αντιπαροχή ενώ η περιοχή έγινε γνωστή ως η Τούμπα της ομάδας του ΠΑΟΚ.
Ο λόφος της Τούμπας σήμερα
Πολλοί δεν γνωρίζουν για την ύπαρξη του λόφου και όσοι γνωρίζουν, πολύ πιθανόν να μην ξέρουν την ιστορία του. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος ενώ όσα ανέδειξαν οι ανασκαφές καλύπτονται σε όλη την επιφάνεια τους από λαμαρίνες.
Μάλιστα, δεν συναντήσαμε πουθενά μία πινακίδα που να αναφέρει πως σ’ αυτό το σημείο υπάρχει αυτός ο ιστορικός χώρος ενώ σίγουρα η εικόνα του – χόρτα, ελλιπής περίφραξη, δρόμος κτλ. – δεν σε προϊδεάζει για τη σπουδαιότητά του. Πολλοί, κυρίως πιτσιρικάδες, ανεβαίνουν στο σημείο για να απολαύσουν την εντυπωσιακή θέα, και έτσι κατά διαστήματα υπάλληλοι της αρχαιολογίας πηγαίνουν για να μαζέψουν τα σκουπίδια.
Από εκεί και πέρα, είναι γεγονός πως η ανοικοδόμηση στην περιοχή της Τούμπας δεν εξαφάνισε μόνο το χαρακτήρα της περιοχής αλλά και το λόφο, ο οποίος πλέον δε διακρίνεται όπως παλιά. Η θέα όμως από το σημείο παραμένει μοναδική καθώς μπορείτε να δείτε όλη την πόλη να απλώνεται στα… πόδια σας.
Στις παρυφές του λόφου υπάρχουν ακόμη όμορφες περιποιημένες λουλουδιασμένες γειτονιές με προσφυγικά σπίτια, μία εικόνα από το νοσταλγικό παρελθόν, που σε τίποτα δε θυμίζει το σήμερα και όλα όσα θα αντικρίσετε λίγα μέτρα πιο κάτω.
Στο λόφο της Τούμπας οι πρώτες ανασκαφές ξεκίνησαν το 1984 από τον καθηγητή Γεώργιο Χουρμουζιάδη και έκτοτε την αρχαιολογική έρευνα έχει αναλάβει το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Μάλιστα, η ανασκαφή της Τούμπας είναι πρωταρχικά μία εκπαιδευτική ανασκαφή, στην οποία κάθε χρόνο εκπαιδεύονται φοιτητές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αλλά και άλλων Πανεπιστημίων του εξωτερικού.
Πηγές ιστορικών στοιχείων: toumba.web.auth.gr, Wikipedia.org
