Υπάρχει ένας Ναός στη Θεσσαλονίκη, που συνδέεται άμεσα με την Επανάσταση του 1821, χωρίς όμως σήμερα να το γνωρίζουμε, τουλάχιστον οι περισσότεροι.
Ο Ναός αυτός βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και καθημερινά περνάνε από μπροστά τους εκατοντάδες Θεσσαλονικείς, αγνοώντας όμως την τραγική ιστορία του.
Πρόκειται για τον Αγιο Αθανάσιο, που βρίσκεται στην οδό Εγνατία, στη συμβολή με την οδό Σωκράτους, πολύ κοντά στην Αχειροποίητο αλλά και στην Αγία Σοφία.
Παρότι σήμερα περιβάλλεται από ψηλές πολυκατοικίες, δεν υπάρχει περίπτωση να μην τον προσέξατε, καθώς είναι ακριβώς πάνω στο δρόμο και από τις δύο πλευρές.
Πόσοι όμως γνωρίζετε πως αυτός ο Ναός στη Θεσσαλονίκη συνδέεται με την Επανάσταση του 1821 και έχει γίνει τόπος μαρτυρίου για δεκάδες γυναικόπαιδα και γέροντες, που βρήκαν τραγικό θάνατο στο εσωτερικό του;
Η Θεσσαλονίκη «πλήρωσε» βαρύ φόρο αίματος
Τον πρώτο χρόνο του εθνικού ξεσηκωμού, το 1821, η Θεσσαλονίκη μετατράπηκε σε ένα απέραντο σφαγείο κυρίως για τον άμαχο πληθυσμό. Στα δραματικά γεγονότα της διετίας 1821-22, μετά την αποτυχημένη επανάσταση της Χαλκιδικής με τον Εμμανουήλ Παπά, τον Στάμο Χάψα και άλλους οπλαρχηγούς, η πόλη πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος, με εκτελέσεις και απαγχονισμούς δημογερόντων και άγριες σφαγές του άμαχου πληθυσμού.
Ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής της πόλης, ο Σερίφ Σιντίκ Γιουσούφ πασάς, προκειμένου να αναστείλει οποιεσδήποτε επαναστατικές κινήσεις, έκανε αθρόες συλλήψεις υπόπτων και στη συνέχεια, προέβη σε φοβερές εκτελέσεις.
Παράλληλα, επέτρεψε στο φανατισμένο τουρκικό όχλο να προβεί σε βιαιοπραγίες κατά του άμαχου ελληνικού πληθυσμού της πόλης, πολλοί από τις οποίους είχαν καταφύγει στις εκκλησιές της πόλης για να σωθούν. Τα φανατισμένα στίφη κατέστρεψαν και λεηλάτησαν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους ιδίως τα πλούσια ελληνικά καταστήματα, βίασαν και έσφαξαν εκατοντάδες γυναικόπαιδα.
Τότε σφαγιάστηκαν και απαγχονίστηκαν αρκετοί δημογέροντες, μεγαλέμποροι και άλλα σημαντικά πρόσωπα της ελληνικής κοινότητας στην πλατεία Αλευραγοράς (Ουν Καπάν), γνωστή σήμερα ως Καπάνι και αγορά Βλάλη, αλλά και στην περιοχή της Ροτόντας και την πύλη του Βαρδαριού.
Ο αφηνιασμένος όχλος όρμησε στη συνέχεια στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (στο χώρο που βρίσκεται σήμερα ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά) όπου είχε καταφύγει μεγάλος αριθμός γυναικόπαιδων και γερόντων και κατέσφαξαν 2000 περίπου άτομα. Συνολικά την περίοδο των βιαιοπραγιών και της τρομοκρατίας, κατά τους πρώτους μήνες της επανάστασης, στη Θεσσαλονίκη έχασαν τη ζωή τους πάνω από 3.000 Ελληνες.
Αγιος Αθανάσιος, ο Ναός στη Θεσσαλονίκη που έγινε τάφος για τους Ελληνες
Στον Ναό του Αγίου Αθανασίου συνέβη ένα από τα τραγικότερα γεγονότα της ελληνικής επανάστασης στη Θεσσαλονίκη, που παραμένει άγνωστο στη συλλογική μνήμη της πόλης.
Στο εσωτερικό της, πέθαναν από ασιτία και δίψα δεκάδες γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι που είχαν φυλακιστεί εκεί κατά την Επανάσταση του 1821 από τους Τούρκους.
Συγκλονιστική είναι η περιγραφή του αείμνηστου ιστορικού, Απόστολου Βακαλόπουλου για το δραματικό συμβάν:
«Τραγικότερα ήταν εκείνα που συνέβησαν μέσα στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. Εκεί, όπως και σε άλλες εκκλησίες, είχαν φυλακίσει οι Τούρκοι πολλούς Ελληνες.
Οι περισσότεροί τους ήταν γριές, γέροι και παιδιά. Εκεί μέσα τους άφησαν χωρίς τροφή και νερό. Και όταν ύστερα από 40 μέρες άνοιξαν τις πόρτες, βρέθηκαν μπρος σ’ ένα φοβερό θέαμα:
Καμιά εκατοστή πτώματα αποσυνθεμένα και καταφαγωμένα από τα ποντίκια ήταν ξαπλωμένα πάνω στις πλάκες.
Τέτοια ήταν η δυσοσμία σε όλη τη συνοικία, ώστε οι κάτοικοι της περιοχής αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν για μερικές μέρες από τα σπίτια τους… ».
Η ιστορία του Ναού του Αγίου Αθανασίου
Ο Ναός του Αγίου Αθανασίου, όπως μαρτυρεί και η επιγραφή του επάνω από τη νότια είσοδο του κτηρίου, κτίστηκε το 1818. Πρόκειται για μία τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με γυναικωνίτη, αρχιτεκτονικός τύπος ευρύτατα διαδεδομένος στη Μακεδονία στα χρόνια της τουρκοκρατίας και ιδιαίτερα στον 19ο αιώνα.
Η εξωτερική όψη του τοίχου της δυτικής πλευράς του οικοδομήματος είναι ιδιαίτερα επιμελημένη, με λαξευτούς λίθους που εναλλάσσονται με πλίνθους·οι τοίχοι της βόρειας και της νότιας πλευράς του μνημείου είναι κτισμένοι με ακανόνιστους λίθους, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται ξυλοδεσιές.
Στο εσωτερικό της εκκλησίας ο γυναικωνίτης έχει σχήμα Π, επεκτείνεται δηλαδή εν μέρει και στα πλάγια κλίτη, ενώ κατά μήκος της βόρειας πλευράς προσκολλάται το λεγόμενο μακρυναρίκι, μία ξεχωριστή μακρόστενη αίθουσα που συναντάται κυρίως στα μοναστήρια.
Η ξύλινη οροφή του κτηρίου είναι διακοσμημένη με ποικίλα γεωμετρικά σχήματα, ενώ στο κέντρο της διαμορφώνεται ένας μεγάλος ξυλόγλυπτος ομφαλός. Το αρχικό ζωγραφιστό τέμπλο του ναού έχει αφαιρεθεί και έχει αντικατασταθεί από καινούργιο ξυλόγλυπτο τέμπλο, στο οποίο έχουν προσαρμοστεί παλαιές εικόνες που χρονολογούνται στον 16ο, 18ο και 19ο αιώνα.
Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου κτίστηκε στη θέση προγενέστερου ναού, ο οποίος καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1817. Στον ίδιο ακριβώς χώρο, μολονότι δεν είναι εξακριβωμένο, ενδεχομένως να υπήρχε το γνωστό από τις ιστορικές πηγές του 14ου αιώνα «μετόχιον» του Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης.
Το 1569 ο ναός με ολόκληρη την ακίνητη περιουσία του αγοράστηκε από τον μητροπολίτη Βέροιας Θεοφάνη Μαλάκη και αφιερώθηκε στη Μονή Βλατάδων.
Στην περίοδο της τουρκοκρατίας δημιουργήθηκαν αντιδικίες και διαμάχες μεταξύ της μητρόπολης Θεσσαλονίκης και της Μονής Βλατάδων για την κυριότητα του ναού, ενώ η ενορία του Αγίου Αθανασίου ήταν από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες συνοικίες της πόλης.
Πηγή: Απ. Βακαλόπουλος (ιστορικός), thessmemory.wordpress.com, thessaloniki4all.gr
