Μέσα από το συγκλονιστικό έργο του Θανάση Τριαρίδη, «Μαιευτήριο», η ομάδα «Πρόταση» βουτάει βαθιά στον πόνο μιας ολόκληρης γενιάς.
Κριτική του Παύλου Λεμοντζή
Σ’ έναν μελλοντικό δυστοπικό κόσμο, όπου ο πόλεμος συνεχίζει να θερίζει ζωές, η γέννηση αποτελεί προοίμιο θανάτου. Σ’ αυτήν την κλινική, γεννιούνται τα επόμενα θύματα ενός ακόμα πολέμου. Οι οκτώ γονείς του έργου θρηνούν πριν καν προλάβουν να γεννήσουν.
Το έργο και η παράσταση
Η Εταιρεία Θεάτρου «Πρόταση» παρουσιάζει, για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη, το επίκαιρο έργο του Έλληνα συγγραφέα και ακτιβιστή Θανάση Τριαρίδη: «Μαιευτήριο», σε σκηνοθεσία Στέλιου Βραχνή. Πρόκειται για μια σαρδόνια, σκοτεινή κωμωδία, που φωτίζει την αιώνια κτηνωδία της εξουσίας που προσπαθεί να ελέγξει τη λαχτάρα του ανθρώπου να μάθει και να ορίσει το μέλλον του.
Το να πούμε ότι ζούμε σ’ έναν κόσμο μεταβαλλόμενο είναι κοινότοπο. Αν και η αλλαγή́ ήταν μονίμως παρούσα στην εξέλιξη της Ιστορίας, αυτή́ δεν είχε πάντα τον ίδιο ρυθμό́ ανά́ τους αιώνες. Μια σημαντική́ διαφορά́ της σύγχρονης εποχής μας, σε σύγκριση με παλαιότερες είναι ακριβώς η ταχύτητα αλλαγής των δεδομένων, μάλιστα η όλο και περισσότερο επιταχυνόμενη ταχύτητα αλλαγής τους. Αυτό́ το χαρακτηριστικό́ αποκτά́ κρίσιμη σημασία όταν πρόκειται για μεγέθη που σχετίζονται με έναν πόλεμο ή μια διαχειριστική κατάσταση ενός απολυταρχικού συστήματος εξουσίας, που καθορίζει τις συντεταγμένες σημείου ζωής.
Επομένως, τοποθετεί εύστοχα ο Θανάσης Τριαρίδης στο έργο το επικίνδυνο θέμα της ευγονικής, αυτό που ο Χιτλερισμός έφερε στην επιφάνεια με λύσσα και, δυστυχώς, ο δυτικός κόσμος τον έχει υιοθετήσει είτε με την τεχνητή νοημοσύνη είτε με αντιανθρώπινες πρακτικές και συμπεριφορές.
Βέβαια, οι σχετικές ιδέες ανάγονται τουλάχιστον στον Πλάτωνα.
Στην «Πολιτεία» εξιδανικεύεται η κοινωνία, στην οποία με συνεχή επιλογή βελτιώνεται το ανθρώπινο γένος και υποστηρίζει ότι η πολιτεία θα έπρεπε να ελέγχει την αναπαραγωγή στις κυρίαρχες τάξεις. Ωστόσο, συστηματική διευκρίνιση των ιδεών αυτών έγινε αφότου η «Καταγωγή των Ειδών» (1859), του Δαρβίνου, τοποθέτησε τον άνθρωπο στο πλαίσιο της φυσικής πορείας της εξέλιξης.
Οι υπέρμαχοι της ευγονικής τη θεωρούν επιστήμη βασισμένη στη γενετική, ωστόσο τα στοιχεία αντικειμενικής επιστημονικής σκέψης που διαθέτει, είναι ελάχιστα. Η ευγονική δεν είναι θεσμοθετημένη σήμερα, αλλά επηρεάζει τις αποφάσεις μεμονωμένων γραφειοκρατών και γιατρών.
Στην αίθουσα αναμονής, λοιπόν, ενός μαιευτηρίου δυο ετοιμόγεννες γυναίκες περιμένουν, μαζί με τους συζύγους τους, να ανάψει το πράσινο φως για την Αίθουσα Πρόκλησης Τοκετού. Στην συζήτησή τους που ξεκινάει τυπικά και αμήχανα, όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, ακούγονται τα δεδομένα μιας αδυσώπητης δυστοπίας, ενός εφιαλτικού παρόντος. Και, καθώς κανένας δεν μοιάζει να λέει την αλήθεια, μια φριχτή υποψία φωλιάζει στο μυαλό των πρωταγωνιστών. Το πράσινο φως ανάβει.
Ένα έργο για την παμπάλαια λαχτάρα των ανθρώπων να υπάρξουν – και για την παμπάλαια κτηνωδία της εξουσίας που γυρεύει να ελέγξει την λαχτάρα αυτή.
Πρόκειται για μαύρη, κατάμαυρη κωμωδία με φιλοσοφικές αναζητήσεις, με υπαρξιακά ζητήματα και συζητήσεις που αγγίζουν το παράλογο:
«-: Πάντως, είναι σπουδαίο πράγμα ο Προγραμματισμός…Είναι απίστευτο που κάποτε οι άνθρωποι ζούσαμε δίχως αυτόν. :Είναι πια μακρινό παρελθόν όλο αυτό…
-: Κάποιες φορές θυμάμαι πώς μεγαλώσαμε εμείς… Γεννιόμασταν και δεν ξέραμε τίποτε για την ζωή μας… Και το μέλλον μπροστά μας ήταν μια σκοτεινή αβεβαιότητα… Τώρα που το σκέφτομαι μου φαίνεται αδιανόητο… Αδιανόητο…
-: Εγώ τον έχω ξεχάσει αυτόν τον καιρό… Σαν να έχει σβηστεί από τη ζωή μου, να μην υπήρξε ποτέ…
-: Δεν λες καλά που ήρθε ο Καθολικός Προγραμματισμός όταν ήμασταν στις τελευταίες τάξεις του σχολείου και άλλαξαν τα πάντα… Πλέον ξέραμε ποιοι είμαστε… Ας πούμε, εγώ έμαθα πως θα πεθάνω εβδομήντα τριών χρόνων, θα εργαστώ ως σελιδοποιός καταλόγων σούπερ μάρκετ, θα παντρευτώ στα τριάντα δύο, θα κάνω παιδί στα τριάντα έξι… Ένα φως έλαμψε και διέλυσε την ομίχλη… Πλέον είχα την ζωή μου μπροστά μου, δεν είχα να φοβάμαι για τίποτε…Ήταν κάτι το απίστευτο…
-: Πραγματικά απίστευτο… Και να φανταστείς η μαμά μου έκλαιγε για μια εβδομάδα όταν έγινε ο Προγραμματισμός… Της είχε φανεί τραγικό που θα πεθάνω στα εξήντα οχτώ μου..
-: Για όλους τους παλιούς ήτανε πολύ δύσκολο… Για αυτό είχαν εξαιρεθεί από τον Προγραμματισμό όσοι ήταν πάνω των τριάντα χρονών… Παλιά μυαλά… Δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν».
Θα τολμήσω να παραλληλίσω το έργο του Τριαρίδη, έτσι όπως παρίσταται στο « Τ » από τέσσερα παράταιρα ζευγάρια κι έτσι όπως τα εμπνεύστηκε ο σκηνοθέτης από το παγκόσμια θεατρικό ρεπερτόριο, όπως «Ρωμαίος και η Ιουλιέτα» ή «Μπλανς Ντυμπουά και Στάνλεϊ ή « ο Φιλάργυρος», με το θέατρο του παραλόγου.
Η ουσία του θεάτρου, λέει ο Ε. Ιονέσκο, ο κύριος εκφραστής του, είναι η διόγκωση. Για να ξεπεράσουμε την άχρωμη εκείνη περιοχή που δεν είναι ούτε ζωή ούτε θέατρο, πρέπει να υπερβάλλουμε. Να σπρώχνουμε τα πρόσωπα, τις ιστορίες, ακόμα και τα ντεκόρ, πέρα από τα όρια του αληθινού ή του αληθοφανούς, για να φτάσουμε σε κάτι που είναι πιο αληθινό απ´ την ίδια τη ζωή: στη μεγεθυμένη και θεατρική εικόνα της ζωής, που εισχωρεί βαθιά κάτω από την επιφάνεια της πραγματικότητας.
Μέσα στο θεατρικό παιχνίδι που έστησε ο Στέλιος Βραχνής, ο άνθρωπος αποκτά μια και μόνη δυνατότητα. Να μιλάει με τη δικιά του γλώσσα. Ίσως είναι η γλώσσα του φόβου και της αγωνίας, ίσως είναι αυτή η μόνη που τον γαλούχησε. ΄Άλλωστε, η εποχή μας έχει φτάσει στο στάδιο της ανθρωποφαγίας. Η ελεύθερη αγορά είναι το παράλογο μιας λογικής, όπου η ανθρωπότητα θα οδηγηθεί στην καταστροφή. Εδώ δε θα επαναστατήσουν οι λέξεις. Δε θα ακρωτηριαστούν οι εικόνες των οραμάτων. Η μουσική δε θα γίνει ουρλιαχτό. Ο άνθρωπος θα γίνει ρευστός. Σκέτο αίμα που θα βάφει το χώμα.
Η συνθήκη, που όρισε η σκηνοθεσία για τη δράση επί σκηνής, είναι τα απομεινάρια ενός πολέμου. Ας πούμε η αλωμένη Τροία, όπου οι επιζώντες είναι όμηροι ενός παράλογου συστήματος, ενώ ο Προγραμματισμός υπαινίσσεται. Επειδή γι’ αυτούς δεν τέλειωσε η περιπέτειά τους, αλλά θα συνεχιστεί στην Ελλάδα, όπου πηγαίνουν ως λάφυρα – δούλοι. Προγραμματισμένα!
Η διαφορά του σύγχρονου λόγου που υπηρετεί με ζέση ο Θανάσης Τριαρίδης είναι ότι ο καταλύτης στα έργα του είναι το χιούμορ. Στο πλαίσιο της γενικευμένης πόλωσης, που επικράτησε στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, το χιούμορ κλήθηκε να παίξει έναν ακόμη πιο έντονα πολιτικό ρόλο, από αυτόν που επιτελούσε στο παρελθόν στη χώρα μας.
Δύο πολύ ισχυροί πόλοι δημοφιλούς χιούμορ δημιουργήθηκαν σ’ αυτήν τη συγκυρία. Από τη μια πλευρά η λαϊκίστικη τάση με εξέχοντα παραδείγματα, κυρίως από το χώρο της τηλεοπτικής επιθεώρησης, και η αντι- λαϊκίστικη τάση που διαμορφώθηκε κυρίως στο χώρο της πολιτικής γελοιογραφίας.
Ο σκηνοθέτης Στέλιος Βραχνής– γνωστός για την εμμονή του σε σύγχρονα έργα – φωτίζει το φουτουριστικό έργο του Θανάση Τριαρίδη, τοποθετώντας τούς οχτώ ηθοποιούς του σε ένα βομβαρδισμένο τοπίο, μετέωρους στον απόηχο ενός πολέμου, αναμένοντας να μάθουν αν τα παιδιά τους θα ζήσουν ή θα γίνουν τα θύματα της επόμενης σφαγής.
Η αλήθεια είναι πως, σχεδόν όλοι οι χαρακτήρες, θα μπορούσαν να είναι της ίδιας ψυχοσύνθεσης ένα άτομο, όμως είναι πολλά παράλληλα σύμπαντα μαζί. Ο ευφυής σκηνοθέτης φέρνει το έργο στο τώρα, αλλά σε μια εμπόλεμη ζώνη, επειδή είναι επιλογή του καθενός σε τι είδους πόλεμο επιλέγει να «πολεμήσει» ή να αδρανοποιηθεί.
Το σκηνικό που φιλοτέχνησε ο Στέλιος Βραχνής μαζί με τον Θεοφύλακτο Σταυρίδη, ένα δυστοπικό, φουτουριστικό ερημικό τοπίο αναμονής, ένας σκοτεινός (φωτισμοί, δικοί τους, υποθέτω), σχεδόν φοβικός χώρος, μ’ ένα κομμάτι – πυγολαμπίδα να στέλνει δέσμες φωτός ελπίδας στους μελλοντικούς γονείς, σαν να χαϊδεύει αυτή η λαμπερή ακτίνα της παγιωμένης αλλά όχι αποκρυσταλλωμένης πεποίθησης, ότι ο χρόνος είναι φιλικός μαζί τους. Οπότε, οι άνθρωποι- μαριονέτες δείχνουν να προτιμάνε μια ζωή στην οποία σιγοκοχλάζουν σοβαρά προβλήματα, αλλά κουκουλώνονται χάριν της ευταξίας που επιβάλλει ο Προγραμματισμός.
Η μουσική Γιώργου Μπαμίχα με συνεπίκουρο τον Ανδρεία Νεοκλέους, άλλοτε μεγεθύνει τον φόβο, την μοναξιά και την αγωνία κι άλλοτε ανοίγει λυσάρι για την αποκρυπτογράφηση της αλληγορίας.
Ο συγγραφέας Θανάσης Τριαρίδης δηλώνει για τον σκηνοθέτη: «Ο Βραχνής ενσαρκώνει ορισμένα χαρακτηριστικά του παιδιού-θαύματος. Άνθρωπος με παιδεία εντυπωσιακή (και όχι μόνο για την ηλικία του), ευφράδεια θαυμαστή, ευγένεια, φλογισμένο πάθος για το θέατρο και (κυρίως) την πνευματική έρευνα μέσα από το θέατρο (που είναι η πρωταρχική φύση του θεάτρου), ο Βραχνής αποτολμά πνευματικές αναμετρήσεις με πολιτισμικά μεγαθέματα.
Μα, πιο πολύ από όλα ο Βραχνής μού αρέσει επειδή υλοποιεί στην πράξη εδώ και χρόνια αυτό που λέω συνέχεια σε όλους τους νέους ανθρώπους του θεάτρου – ηθοποιούς, συγγραφείς, σκηνοθέτες: Μην κάθεστε να περιμένετε από το υπάρχον θεατρικό κατεστημένο, τα εθνικά θέατρα, τις μεγάλες τηλεοπτικές παραγωγές, τις επιχορηγούμενες σκηνές, τους ιδιώτες μεγαλοπαραγωγούς και τα Ιδρύματα, να σας δώσουν την ευκαιρία σας. Δε θα σας την δώσουν. Φτιάξτε οι ίδιοι την ευκαιρία σας. Δημιουργήστε βρασμό και υψηλές θερμοκρασίες: έτσι προέκυψαν και ο Στανισλάφσκι και ο Στράσμπεργκ και ο Γκροτόφσκι – αλλά και ο Κουν κι ο Βογιατζής κι ο Τερζόπουλος. Και ποτέ να μην σας φοβίζει η αποτυχία. Να σας πειράζει η αδράνεια και η ακινησία».
Ο Θανάσης Τριαρίδης, ο μάγος μιας αιχμηρής, διαπεραστικής γλώσσας επιχειρεί – σ΄ αυτό το κείμενο – τη δυνατή επιστροφή της ρητορικής δεινότητας, καθώς εγείρει από το μακρινό μας παρελθόν τη δοκιμασμένη μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη. Έτσι, καίρια ερωτήματα που εκμαιεύουν καίριες απαντήσεις αναδύονται, από τη σιωπή του αναστοχασμού των λέξεων και της συνειδητοποίησης της απάνθρωπης εικόνας του κόσμου μας, όμως στολισμένες τεχνηέντως από το μαύρο χιούμορ.
Ο χώρος, το μαιευτήριο, όπως όλα τα μαιευτήρια του κόσμου, εμπλέκεται με τον χρόνο που αναδίνει τον φόβο και τις αβεβαιότητές μας και παίρνει τη μορφή ενός θεατρικού «εδώ και τώρα» που γεννιέται από ένα τρομακτικό μέλλοντα χρόνο, όπου χειραγωγούν τις ζωές μας, τη γέννηση και το θάνατό μας.
Πέντε σκηνές, πέντε λεκτικές εικόνες, όπου πρωταγωνιστούν μέλλοντες γονείς – όλοι οι μέλλοντες γονείς του κόσμου – που εναλλάσσονται μεταξύ τους σε ένα πρόσωπο , σε μία περσόνα, ανοιχτή στον καθένα από μας, μέσα σε προσεχή χρόνο που, όμως, αναδύεται μπροστά μας, στο θεατρικό παρόν. Όλα είναι ελεγχόμενα από τον «Προγραμματιστή», έναν αρρωστημένο μηχανισμό σύγχρονου ναζισμού. Στήνεται άραγε, προγραμματισμένα ένα νέο στρατόπεδο μελλοθάνατων;
Εικασίες που σπέρνονται και από τον συγγραφέα και από τον διασκευαστή του κειμένου, Κωνσταντίνο Αβράμη, αλλά και από τον σκηνοθέτη, μέσω των λόγων και της σωματικής γλώσσας των οκτώ ηθοποιών στη σκηνή.
Στην παράσταση του Στέλιου Βραχνή, οι λέξεις που εκτοξεύονται από τους θαμώνες στο σαλόνι του Μαιευτηρίου, δε μένουν επιδερμικά ούτε η εικόνα σκορπίζει και διασπά την ουσία τους. Είναι λέξεις που αφήνονται πλέριες να μας φιλτράρουν δημιουργικά, μέσα από το μαύρο χιούμορ του συγγραφέα.
Οι οκτώ καλοί ηθοποιοί: Δημήτρης Αϊναλής, Βασίλης Βασιλείου, Γιάννης Καίδας, Κατερίνα Κασελίμη, Χαρά Σβάνου, Παύλος Τάνης, Κατερίνα Φωτιάδου, Αγγελική Χατζηβασιλειάδου, καλά δασκαλεμένοι, ερμηνεύουν πειστικά τους μελλοντικούς γονείς έξω από το μαιευτήριο, που ξέρουν την αλήθεια και που καμώνονται τις πειθήνιες, υποταγμένες μονάδες του συστήματος, τις χειραγωγημένες από τις ακραίες αποφάσεις των χειριστικών δυνάμεών του.
Οι θεατές της παράστασης, εμείς που βρεθήκαμε εμπλεκόμενοι σ’ αυτόν τον χωροχρόνο, αναζητούμε τη θέση μας. Προβληματισμοί και ερωτηματικά εγείρει η αλληγορία του κειμένου. Μήπως είμαστε χαμένοι στην παραμυθία των ψεύτικων ιστοριών που πλάθουμε με έπαρση, για το ποθητό και μεγαλειώδες, αλλά ανύπαρκτο μέλλον των παιδιών μας; Πώς θα σταματήσουμε το βιασμό του μυστήριου της ύπαρξης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που παραβιάζονται ασύστολα από τους ιθύνοντες; Μήπως, ο έλεγχος από μια ανώτερη δύναμη είναι η δική μας ανασφάλεια και η εσωτερική μας αμφιβολία για τις ικανότητές μας να μεγαλώσουμε σωστά τα παιδιά μας; Δυσεπίλυτα θέματα.
Την απάντηση θα την δώσει ο καθένας μόνος του, εφόσον τον συνοδεύσουν οι προβληματισμοί και μετά την έξοδό του από θέατρο.
Συντελεστές:
Σκηνοθεσία: Στέλιος Βραχνής
▶︎Δραματουργική επεξεργασία: Κωνσταντίνος Αβράμης
▶︎Μουσική σύνθεση: Γιάγκος Μπαμίχας
▶︎Σκηνικά: Θεοφύλακτος Σταυρίδης, Στέλιος Βραχνής
▶︎Βοηθός σκηνοθέτη: Μαρία Παπαδοπούλου
▶︎Οπτικοακουστικό υλικό: Ανδρέας Νεοκλέους
▶︎Φωτογραφία: Απόστολος Λινάρδος
▶︎Δημιουργικό υλικό: Ανδρέας Νεοκλέους
▶︎Επικοινωνία: Εταιρεία Θεάτρου Πρόταση
▶︎Διεύθυνση παραγωγής: Χαρά Σβάνου
▶︎Οργάνωση παραγωγής: Κατερίνα Κασελίμη
▶︎Παραγωγή: Εταιρεία Θεάτρου Πρόταση
Ερμηνεύουν:
Δημήτρης Αϊναλής
Βασίλης Βασιλείου
Γιάννης Καίδας
Κατερίνα Κασελίμη
Χαρά Σβάνου
Παύλος Τάνης
Κατερίνα Φωτιάδου
Αγγελική Χατζηβασιλειάδου
