Χτισμένη στη νότια πλαγιά του «Μεγάλου Βουνού», σε ένα πανέμορφο φυσικό περιβάλλον στέκει η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας.
Με ιστορία που «χάνεται» στους αιώνες, καταστροφές αλλά και ένδοξες στιγμές, καθώς και σημαντική προσφορά στη Χαλκιδική και την πατρίδα, η Ιερά Μονή της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας αποτελεί ένα κόσμημα για την περιοχή.
Ξεχωρίζει επίσης για την τοποθεσία της, την αρχιτεκτονική της, τα σημαντικά θρησκευτικά κειμήλια της, αλλά και τη φιλοξενία της.
«Σκαρφαλωμένη» στο όρος Ομβριανός (παρακλάδι του Χορτιάτη), ατενίζει τον κάμπο και τη γύρω περιοχή, με την όμορφη θέα να απλώνεται μπροστά της.
Θα τη βρείτε λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη (μόλις 32 χιλιόμετρα), στο δρόμο προς την ορεινή Χαλκιδική και πιο συγκεκριμένα, ανάμεσα στα Βασιλικά και τη Γαλάτιστα. Στα αριστερά σας (με κατεύθυνση προς Χαλκιδική), αυτό που αρχικά θα σας τραβήξει την προσοχή, είναι η μεγαλοπρεπής είσοδός της, που στις δύο πλευρές της έχει δύο μικρά εκκλησάκια, αυτό της Αγίας Αναστασίας και του Αγίου Θεωνά ενώ δίπλα βρίσκεται και το μνημείο του Καπετάν Χάψα.
Σηκώνοντας το βλέμμα προς το βουνό, θα αντικρίσετε μέσα στην «αγκαλιά» του την Ιερά Μονή, που σας προσκαλεί να την επισκεφθείτε και να ανακαλύψετε όλα τα μυστικά της.
Απέχει μόλις 3,5 χιλιόμετρα από το σημείο, και αν επιλέξετε να στρίψετε, σε ελάχιστα λεπτά θα βρεθείτε εκεί και σίγουρα δεν θα το μετανιώσετε. Η ομορφιά της Μονής, η ατμόσφαιρα, η κατάνυξη και η ηρεμία που θα αισθανθείτε μπαίνοντας στο εσωτερικό της θα σας αποζημιώσει.
Πρόκειται για σταυροπηγιακή μονή, η οποία χτίστηκε προς τιμή της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας που μαρτύρησε το 304 μ.Χ. κατά τους διωγμούς του Διοκλητιανού. Το μοναστήρι ανήκει διοικητικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και έχει Καθηγούμενο τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Μηλίτου κ. Απόστολο.
Η ίδρυση το 888μ.Χ. από την Αγία Θεανώ
Η εν Χαλκιδική Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Αγίας ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας έχει 1135 χρόνια (888-2023) διαρκούς εκκλησιαστικής παρουσίας και εθνικής προσφοράς στην Χαλκιδική και τη Μακεδονία. Ανάγει την ίδρυση της στα τέλη του 9ου αιώνα και την εποχή της δυναστείας των Μακεδόνων.
Ιστορικές μαρτυρίες από την πρώτη περίοδο της Ιεράς Μονής δεν υπάρχουν, ωστόσο είναι ισχυρή η πεποίθηση ότι η πρώτη Κτίτωρ ήταν η Αγία Θεοφανώ. Ο Ιεροδιάκονος Μελχισεδέκ Μακρής (1909) δέχεται ότι το Μοναστήρι το ίδρυσε η αυτοκράτειρα Θεοφανώ, σύζυγος του Λέοντα ΣΤ’ Σοφού (866 – 912), το 888 μ.Χ.
Η Αγία προίκισε με πολλές δωρεές και κτήματα τη Μονή, με μεγαλύτερη ευεργεσία την Τίμια Κάρα της Αγίας Αναστασίας και μέρος από το δεξί πόδι της Αγίας όπως και Σταυρό με μέρος από το Τίμιο Ξύλο.
Ο δεύτερος κτίτορας, ο Αγιος Θεωνάς
Το 1522 ο μοναχός Θεωνάς (μετέπειτα μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και Αγιος) ίδρυσε τη σημερινή μονή, στη θέση των παλαιών ερειπίων.
Συγκεκριμένα, στο βίο του Αγίου που γράφτηκε τον 18ο αιώνα, αναφέρεται ότι ο Θεωνάς και η συνοδεία του, ερχόμενοι από το Αγιον Ορος, «ευρόντες το μοναστήριον τούτον της Αγίας Αναστασίας, οπού ήτον τότε μονήδριον, μικρότατον, παλαιότατον και σεσαθρωμένον, ανήγειραν εκ βάθρων, και λίαν ικανά κελλία δια τους αδελφούς, και χάριτι Χριστού εσυνάχθησαν έως εκατόν πεντήκοντα αδελφοί και απερνούσαν κοινοβιακήν ζωήν».
Το 1535 ο ιερομόναχος Θεώνας εκλέγεται Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Εκοιμήθη εν Κυρίω το 1541 και ετάφη εις την Ιερά Μονή. Μετά την εκταφήν το μυροβόλον λείψανον και τα θαύματα τον κατέστησαν Αγιο της Εκκλησίας με πράξη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας.
Η προσφορά της Μονής κατά την εποχή του Αγίου Θεωνά ήταν από θρησκευτικής και εθνικής πλευράς πολύ μεγάλη. Οι κάτοικοι της Χαλκιδικής έστρεφαν πάντοτε το βλέμμα τους στο Μοναστήρι για να στηριχθούν θρησκευτικά και εθνικά.
Μάλιστα, εργάζονταν στα κτήματα της Μονής για το βιοπορισμό τους ενώ στο μοναστήρι τα παιδιά τους μάθαιναν γράμματα από τους Μοναχούς. Είχε μετόχια και κτήματα στην Θεσσαλονίκη, Χαλκιδική, Βλαχία και Ρωσία.
Δείτε επίσης: Περιστερά: Μίνι απόδραση στον παλιό οικισμό έξω από τη Θεσσαλονίκη, με την υπέροχη φύση και τον ιστορικό ναό του Αγίου Ανδρέα (ΒΙΝΤΕΟ & ΦΩΤΟ)
Το ολοκαύτωμα του 1821
Το μοναστήρι άκμασε πνευματικά και οικονομικά κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η προσφορά του στην Επανάσταση ήταν σημαντική ενώ τα εμπορικά του πλοία συμμετείχαν στην ναυμαχία του Τορωναίου κόλπου και καταστράφηκαν.
Στις αρχές του Ιούνη το 1821, στους πρόποδες της Ιεράς Μονής και εντός των κτημάτων αυτής, έλαβε χώρα η Μάχη των Βασιλικών με τον οπλαρχηγό Καπετάν Χάψα. Η θυσία του, όπως και των ηρωικών συναγωνιστών του δεν πήγε χαμένη διότι το αίμα τους πότισε το νεόφυτον δένδρο της Ελευθερίας του Γένους.
Τα γυναικόπαιδα από τα γύρω χωριά κατέφυγαν στο Μοναστήρι για να σωθούν, αλλά ο κατακτητής την επόμενη ημέρα το κατέλαβε και έσφαξε τον Ηγούμενο Μακάριο, του μοναχούς και από τα γυναικόπαιδα, άλλα έσφαξε και άλλα οδήγησε στα σκλαβοπάζαρα. Ετσι, η Μονή καταστράφηκε ξανά μαζί με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής.
Το 1830 οι πατέρες από τα διάφορα Μετόχια επέστρεψαν σ’ αυτήν Μονή και το 1832 άρχισε η ανοικοδόμησή της.
Η μεγάλη Εκκλησιαστική Σχολή
Στα νεότερα χρόνια, μεταξύ 1921-1971, λειτούργησε η γνωστή Εκκλησιαστική Σχολή. Σ’ αυτήν δίδαξαν κορυφαίοι καθηγητές ενώ φοίτησαν παιδιά από την Χαλκιδική, τη Μακεδονία αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα.
Οι απόφοιτοι εκόσμησαν και κοσμούν την Ιεραρχία του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Εκκλησίας της Ελλάδος τα Πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης των Αθηνών της Θεσσαλίας, το δικαστικό σώμα την μέση εκπαίδευση και άλλους τομείς της Ελληνικής κοινωνίας.
Δείτε επίσης: Το αρχοντικό στην Γαλάτιστα που φιλοξένησε την Εκκλησιαστική Σχολή της Ι.Μ. Αγίας Αναστασίας (ΒΙΝΤΕΟ & ΦΩΤΟ)
Τα ιερά λείψανα της Μονής και η μεγάλη κλοπή
Στην Ιερά Μονή Αγίας Αναστασίας Φαρμακολύτριας φυλάσσονται Ιερά Λείψανα των Αγίων Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτόκλητου, το σκήνωμα του Οσίου Θεωνά Α’, Αρχιεπίσκοπου Θεσσαλονίκης, οι κάρες τριών Οσιομαρτύρων: Ιακώβου του Γέροντα, Ιακώβου του Διακόνου και Διονυσίου του Μοναχού, λείψανο της Οσίας Ματρώνας της Ρωσίδας και Αόμματης ενσωματωμένο σε εικόνα και τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, δώρο της Αγίας βασίλισσας Θεοφανούς.
Δυστυχώς από τη Μονή έχουν κλαπεί από τον Απρίλιο του 2012, η Τιμία Κάρα της Αγίας Αναστασίας και μία Λειψανοθήκη που περιείχε το δεξί πόδι της. Επίσης εκλάπησαν δύο λειψανοθήκες που περιείχαν Ιερά Λείψανα της Αγίας Αναστασίας, του Αγίου Μοδέστου και της Αγίας Παρασκευής.
Ηταν Κυριακή του Θωμά, 23 Απριλίου του 2012, ξημερώματα Δευτέρας… Αγνωστοι μπήκαν στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας αφού διέρρηξαν πέντε πόρτες σπάζοντας 15 κλειδαριές. Το πρωί οι πατέρες έντρομοι διαπίστωσαν ότι οι δράστες είχαν τα ιερά λείψανα. Αρπαξαν επίσης έναν σταυρό ευλογίας που βρισκόταν πάνω στην Αγία Τράπεζα και έσπασαν το παγκάρι, παίρνοντας όσα χρήματα περιείχε. Οπως αναφέρουν οι ίδιοι: «Το συγκεκριμένο συμβάν δεν αποτελεί κλοπή αλλά απαγωγή».
Από την ημέρα της αρπαγής τους το μοναστήρι βρίσκεται σε βαθύ πένθος. Η απώλεια είναι τεράστια και η θρησκευτική αξία ανεκτίμητη. Παρότι η αστυνομία συνέλαβε ορισμένους από τους δράστες, τα ιερά λείψανα αναζητούνται μέχρι και σήμερα με τους ανθρώπους της Μονής να κάνουν παράκληση σ’ αυτούς που τα έχουν να τα επιστρέψουν εκεί όπου ανήκουν.
Οι εγκαταστάσεις της
Οσον αφορά τις κτιριακές της εγκαταστάσεις, η νότια και δυτική πτέρυγα της Μονής αποτελούν μέρος του 16ου αιώνα. Το καθολικό της ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο και ανάγεται στα χρόνια μετά την ανακαίνιση του 1830.
Στη Μονή ανήκει και το εξωκκλήσιο των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης, το οποίο ιστορήθηκε από Γαλατσιάνους ζωγράφους το 19ο αιώνα, και αποτελεί ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα δείγματα μεταβυζαντινής ζωγραφικής στο χώρο της Χαλκιδικής.
Στην εξωτερική πύλη της μονής υπάρχει Μνημείο για την Μάχη των Βασιλικών και τον οπλαρχηγό Καπετάν Χάψα. Μετόχιο της Μονής είναι ο Ναός της Παναγίας Φανερωμένης στη Νέα Σκιώνη Χαλκιδικής με τοιχογραφίες του 16ου αιώνα.
Η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια
Η Αγία Αναστασία, γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ρώμη στα τέλη του 3ου μ.Χ αιώνα. Ηταν κόρη αρχοντικής οικογένειας. Πατέρας της ήταν ο Πραιτέξτατος, ισχυρός προύχοντας την Ρωμαϊκή εποχή και ειδωλολάτρης. Η μητέρα της Φλαβία ήταν χριστιανή.
Η Αναστασία βαφτίστηκε χριστιανή και ανατράφηκε από την μητέρα της. Μετά τον θάνατο του συζύγου της, τον οποίο παντρεύτηκε χωρίς τη θέλησή της, από πνιγμό σε ναυάγιο, πήγαινε κρυφά τα σπίτια των φτωχών και τους παρείχε οικονομική ενίσχυση. Σύχναζε στις φυλακές, όπου κρατούνταν χριστιανοί και τους πρόσφερε τα απαραίτητα εφόδια. Φρόντιζε τις πληγές τους και τους ελευθέρωνε από τα δεσμά τους.
Ιδιαίτερη φροντίδα έδειχνε η Αναστασία στην ενίσχυση του φρονήματος των μελλοντικών μαρτύρων της πίστεως και στην περισυλλογή και ταφή των λειψάνων τους.
Στο έργο της αυτό δεν περιορίστηκε μόνο στη Ρώμη αλλά επέκτεινε τη δράση της μέχρι την Ανατολή, έως την Νικομήδεια της Μικράς Ασίας, αφού διέτρεξε το Ιλλυρικό και τη Μακεδονία, όπου έδρασε κυρίως στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Οι Ρωμαίοι τη συνέλαβαν και την έκαψαν ζωντανή σε πασσάλους το 304 μ. Χ. Ανακηρύχθηκε Αγία και ονομάστηκε Φαρμακολύτρια, γιατί μεταξύ των θαυμάτων της γιάτρευε ασθενείς και έλυνε μάγια, δηλαδή τις φαρμακείες.
Η μνήμη της Αγίας Αναστασίας τιμάται πανηγυρικά την 22α Δεκεμβρίου. Η Ιερά Μονή είναι επισκέψιμη κάθε μέρα.
Πηγή ιστορικών στοιχείων: moniagiasanastasias.gr
