Σήμερα και αύριο ο Ιερός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών στην Ανω Πόλη έχει την τιμητική του καθώς στις 8 Νοεμβρίου είναι η Σύναξις των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και των λοιπών Ασωμάτων και Ουράνιων Αγγελικών Ταγμάτων.
Ο ναός των Ταξιαρχών ή Παμμεγίστων Ταξιαρχών στέκει στην Ανω Πόλη από τον 14ο αιώνα και στην πορεία του χρόνου έχει δεχθεί πολλές μετατροπές, γι’ αυτό και θυμίζει ελάχιστα το αρχικό κτίσμα.
Θα τον συναντήσετε στη βορειοανατολική πλευρά της, στην οδό Θεοτοκοπούλου, ακριβώς κάτω από τα τείχη, κοντά στο βυζαντινό λουτρό.
Παρά τις σημαντικές τροποποιήσεις που του έχουν γίνει, με προσθήκες και επισκευές, κυρίως τις δεκαετίες 1950-1960, και το νέο τμήμα σε νεοβυζαντινό ρυθμό, το οποίο του προστέθηκε, συγκαταλέγεται στα σπουδαία βυζαντινά μνημεία της πόλης.
Παλαιότερα, είχε διατυπωθεί η άποψη ότι πρόκειται για τον ναό των Αγίων Ασωμάτων, υπόθεση που εγκαταλείφθηκε σχετικά γρήγορα. Σύμφωνα με την παράδοση, κατά τα βυζαντινά χρόνια η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ, όπως και σήμερα. Η άποψη αυτή στηρίζεται στη μετέπειτα μετατροπή του ναού σε τζαμί, την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το τζαμί αυτό είχε δύο εξώστες (Iki SerifeCammi), οι οποίοι συμβόλιζαν κατά την λαϊκή δοξασία τους δύο Ταξιάρχες.
Αυτό που σίγουρα θα σας εντυπωσιάσει είναι ο όμορφος και περιποιημένος αυλόγυρός του με τους τεράστιους αγιορείτικους βασιλικούς και τα κάθε λογής λουλούδια.
Η ιστορία του Ναού
Ο Ναός οικοδομήθηκε στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα και ήταν καθολικό μονής, της οποίας το όνομα δεν είναι γνωστό. Στην αρχική του μορφή ήταν μικρή μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλική με δύο επίπεδα και στοά σχήματος Π στις τρεις πλευρές, που στο ανατολικό άκρο κατέληγε σε δύο παρεκκλήσια.
Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε τζαμί και λεγόταν Ικί Σεριφέ Τζαμί, δηλαδή τζαμί των δύο εξωστών, γιατί είχε τον περίφημο μιναρέ με δύο εξώστες, που λέγεται ότι ήταν δύο γιατί συμβόλιζαν τους δύο Αρχαγγέλους.
Το κτίριο αποδόθηκε ξανά στη χριστιανική λατρεία το 1912, αλλά από το 1914 μέχρι το 1916 φιλοξένησε πρόσφυγες από τη Θράκη με αποτέλεσμα να υποστεί φθορές. Για να χρησιμοποιηθεί ξανά ως χριστιανικός ναός έγιναν επεμβάσεις ώστε να ενοποιηθεί ο χώρος και να φωτίζεται καλύτερα.
Συγκεκριμένα ο δυτικός τοίχος του κεντρικού και βόρειου κλίτους κατεδαφίστηκε και το βόρειο κλίτος έγινε τμήμα της στοάς, η οποία από σχήμα Γ απέκτησε σχήμα Π. Ο μιναρές κατεδαφίστηκε και το μιχράμπ αφαιρέθηκε. Το δυτικό τμήμα της στοάς φράχθηκε με υαλοπίνακες και τοποθετήθηκαν νέα κεραμίδια στην οροφή, από την Αλλατίνι. Το 1939 κατασκευάστηκε ο περίβολος και το πρόπυλο του ναού.
Ο ναός απέκτησε τη σημερινή του μορφή κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950. Οι ιερείς του ναού ζητούσαν για χρόνια την επέκταση του ναού, εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμού της Άνω Πόλης. Την διεύρυνση του ναού ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Ηρακλής Λεοντίδης.
Η μελέτη εγκρίθηκε από το υπουργείο στις 5 Νοεμβρίου 1951 και τις 12 Νοεμβρίου από την Διεύθυνση αναστηλώσεων και εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και τον Αναστάσιο Ορλάνδο, ο οποίος επισήμανε κάποιες τροποποιήσεις στα σχέδια. Για την επέκταση επιλέχθηκε η χρήση νεοβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Η έναρξη των εργασιών έγινε στις 20 Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Οι εργασίες περιελάμβαναν την επισκευή της κρύπτης, την κατεδάφιση του εξωνάρθηκα και επέκταση του ναού κατά έξι μέτρα.
Σήμερα, έχει επιβιώσει μόνο το ανατολικό τμήμα του αρχικού κτηρίου, με την αψίδα του ιερού. Έπειτα από πολλές μετατροπές, στη νότια πλευρά έχει διαμορφωθεί ακόμη ένα κλίτος για δημιουργία μεγαλύτερου εσωτερικού χώρου, ενώ στη δυτική σχηματίζεται κλειστός νάρθηκας.
Η κρύπτη του ναού και οι τοιχογραφίες
Ο ναός αποτελείται από δύο ορόφους, τον ναό και την κάτω από αυτόν, κρύπτη και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη ναοδομία της Θεσσαλονίκης. Ο ναός διαθέτει ημιυπόγεια κρύπτη. Το δυτικό και νότιο τμήμα της είναι νεότερο και το υπόλοιπο βυζαντινό.
Η είσοδος στην κρύπτη γίνεται από τη δυτική πλευρά της με κλίμακα. Όπως και ο ναός από πάνω, έχει κεντρική αψίδα και αψίδα στην πρόθεση. Η κρύπτη χρησίμευε ως τόπος ταφής των μοναχών, όπως δείχνουν τα αρκοσόλια, δηλαδή οι εσοχές που ανοίγονται στα τοιχώματά της. Σήμερα είναι αφιερωμένη στους Αγίους Θεοδώρους και λειτουργεί ως χώρος λατρείας.
Ο ναός ήταν τοιχογραφημένος, αλλά ήταν για χρόνια καλυμμένος με στρώσεις κονιάματος. Στο ανατολικό αέτωμα του κεντρικού κλίτους απεικονίζεται η Ανάληψη του Χριστού και στο δυτικό αέτωμα η Πεντηκοστή, οι οποίες αποκαλύφθηκαν με την αφαίρεση της ξύλινης οροφής των τουρκικών χρόνων.
Εξωτερικά, η αρχική τοιχοποιία του ναού είναι η χαρακτηριστική των βυζαντινών μνημείων της Θεσσαλονίκης, πλινθοπερίκλειστη, με τον πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο από οδοντωτές ταινίες και κιονίσκους, που διατηρείται στην ανατολική του πλευρά.
Με πληροφορίες από taxiarxes.com, wikipedia.org
