Το Αϊβαλί για τους περισσότερους απ’ εμάς έχει μία ξεχωριστή θέση στην καρδιά μας. Θέλεις η προσφυγική καταγωγή μας, θέλεις η «Αιολική Γη» του Ηλία Βενέζη και «Το Αϊβαλί η πατρίδα μου» του Φώτη Κόντογλου, που ενδεχομένως να έχουμε διαβάσει στα μαθητικά μας χρόνια, μας προκαλούν μία αίσθηση ενός τόπου που θέλουμε σίγουρα να επισκεφθούμε και να ανακαλύψουμε.
Και αν για κάποιους το ταξίδι στο Αϊβαλί, μοιάζει με κάτι μακρινό, πρέπει να γνωρίζετε πως βρίσκεται στις ακτές της Μικράς Ασίας, ακριβώς απέναντι από τη Λέσβο. Καθημερινά μάλιστα υπάρχουν δρομολόγια από το ελληνικό νησί, οπότε αν βρεθείτε κάποια στιγμή εκεί, μην παραλείψετε να κάνετε την όμορφη αυτή εκδρομή. Φυσικά μπορείτε να το επισκεφθείτε και οδικώς από την Τουρκία αλλά και αεροπορικώς.
Μαζί με τα Μοσχονήσια, τα γραφικά μικρά νησάκια που απλώνονται ολόγυρά του, το χιλιοτραγουδισμένο Αϊβαλί, έχει να προσφέρει στον επισκέπτη του, συναισθήματα και εικόνες που θα μείνουν για πάντα χαραγμένα στην ψυχή του.
Γιατί είναι τέτοιος ο τόπος και η ιστορία του ακόμη μεγαλύτερη, που το ελληνικό του παρελθόν, αναδύεται μέσα από την αρχιτεκτονική του, με τις παλιές κατοικίες, τις εκκλησίες και την αύρα του.
Οι Κυδωνίες, όπως ήταν παλιά το όνομά αυτής της παραθαλάσσιας πόλης, υπήρξαν ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά κέντρα του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία, το δεύτερο μετά τη Σμύρνη. Η ονομασία της προέρχεται από την τουρκική λέξη ayva, (αϊβά) η οποία μεταφράζεται ως «κυδώνι». Η πόλη ιδρύθηκε στα τέλη του 16ου από κατοίκους της Λέσβου, οι οποίοι εγκατέλειψαν την πατρίδα τους αναζητώντας καλύτερους όρους διαβίωσης.
Από τα μέσα του 18ου αιώνα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην οικονομική και την πνευματική ζωή της περιοχής. Μέχρι το 1923 κατοικούταν αποκλειστικά από Ελληνες, που αποχώρησαν μετά τη μικρασιατική καταστροφή λόγω της ανταλλαγής των πληθυσμών.
Η περιοχή φημιζόταν για το εύφορο έδαφος της και το καλό τις κλίμα, με τους πλούσιους ελαιώνες, όπου άνθισε το εμπόριο του ελαιολάδου και του σαπουνιού.
Σήμερα το Αϊβαλί, αποτελεί ένα αναπτυσσόμενο αστικό, εμπορικό και τουριστικό κέντρο, της γείτονας χώρας, διατηρώντας όμως αρκετά από τα στοιχεία του ελληνικού του παρελθόντος.
8 πράγματα που πρέπει να δείτε και να κάνετε αν επισκεφθείτε το Αϊβαλί
1. Περπατήστε και εξερευνήστε την Παλιά Πόλη με τα ελληνικά σπίτια
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνετε αν βρεθείτε στο Αϊβαλί, είναι να περιπλανηθείτε στα γραφικά πλακόστρωτα σοκάκια της Παλιάς Πόλης. Μόνο έτσι θα αφουγκραστείτε την «καρδιά» της και θα πάρετε λίγη από τα αύρα της… Περπατήστε στις λουλουδάτες γειτονιές, με τις όμορφες πλατείες και με τα πετρόχτιστα σπίτια των Ελλήνων, που στέκουν ακόμη εκεί, αδιάψευστοι μάρτυρες μία εποχής, που ο ελληνισμός κυριαρχούσε!
Πολλά εξ αυτών ανακαινίστηκαν, διατήρησαν όμως τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα. Τα έντονα χρώματα, η πέτρα και το ξύλο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά τους, μα αυτό που θα σας… ταράξει τη σκέψη, είναι οι ιστορίες που γράφτηκαν μέσα σ’ αυτές τις οικίες αλλά και πώς… συνεχίστηκαν μακριά απ’ αυτές. Εκτός φυσικά των σπιτιών, θα συναντήσετε και άλλα ιστορικά κτίρια, αλλά και ναούς που μετατράπηκαν σε μουσεία ή τζαμιά.
Παράλληλα, θα ανακαλύψετε κάθε λογής καταστήματα, που πωλούν τοπικά προϊόντα, καφενεία και ταβερνάκια ενώ στην οδό Barbaros Caddesi θα βρείτε μερικά από τα παλαιότερα μαγαζιά της πόλης.
2. Επισκεφθείτε τη μεγαλοπρεπή εκκλησία του Αϊ Γιώργη του Τροπαιοφόρου
Στην Παλιά Πόλη θα συναντήσετε και ένα σύμβολο του ελληνισμού, που αντανακλά το ελληνορθόδοξο παρελθόν της περιοχής με την επιβλητική αρχιτεκτονική του, τον Ναό του Αγίου Γεωργίου του Χιοπολίτη, πολιούχου Αγίου και προστάτη της πόλης. Πρόκειται για το μεγαλύτερο από τα παλαιά κτίρια μέσα στο Αϊβαλί, γι’ αυτό και μπορεί να το εντοπίσετε από διάφορα σημεία. Στέκει εκεί, μεγαλοπρεπή και επιβλητικό από το 1790. Μετά το 1922 λειτουργεί ως τζαμί, με το όνομα cinarli cami, που σημαίνει το τζαμί του Πλάτανου, από τον πλάτανο που είχε στην αυλή του.
Ο ιστορικός Ναός, που είναι λίγο μικρότερος από τη μητρόπολη της Αθήνας, αποπερατώθηκε το 1881 και είναι έργο του Αϊβαλιώτη αρχιτέκτονα Μανόλη Κουνά, που έχτισε κι άλλες τρεις εκκλησίες στην περιοχή, τον Αη-Νικόλα (γκρεμίστηκε), τον Αϊ Γιάννη της Αγοράς (σημερινό Σαατλί τζαμί) και τον Ταξιάρχη των Μοσχονησιών (σήμερα Μουσείο Παιχνιδιών).
Στο εσωτερικό του ναού φυλάσσονταν τα λείψανα του Αγίου Γεωργίου του Χιοπολίτη, πολιούχου Αγίου και προστάτη της πόλης, τα οποία εξαφανίστηκαν κατά την καταστροφή.
Σήμερα, διασώζεται το εξαιρετικής τέχνης τέμπλο του, καθώς και μαρμάρινα εικονοστάσια και άλλα ξυλόγλυπτα στοιχεία (από άμβωνα και δεσποτικό, σε άλλη όμως χρήση).
Η θήκη της κάρας, αφιέρωμα του σιναφιού των σαμπουντζήδων του Αϊβαλιού, βρέθηκε σε παλαιοπωλείο στην Κωνσταντινούπολη και μεταφέρθηκε με μυθιστορηματικό τρόπο μέσω Ελβετίας στην Αθήνα όπου και φυλάσσεται στο Μουσείο Μπενάκη.
3. Δείτε από κοντά τον Αϊ Γιάννη της αγοράς και τον πύργο με το ρολόι
Συνεχίζοντας τη βόλτα σας θα συναντήσετε και τον Αϊ Γιάννη της Αγοράς, που πήρε το όνομά του, επειδή ακριβώς βρίσκεται στην καρδιά της. Πρόκειται για έναν Ναό, που το 1928 μετατράπηκε σε τζαμί.
Το Σαατλί τζαμί (Saatli Cami, που σημαίνει «το τζαμί με το ρολόϊ») όπως πλέον το αποκαλούν, πήρε το όνομά τού από τον πύργο με το ρολόι, το οποίο κατασκευάστηκε, όταν το 1944 μετά από έναν μεγάλο σεισμό κατέρρευσε το καμπαναριό του. Δίπλα στο ναό στέκει ένας μιναρές. Ο Αϊ Γιάννης «στο Τσαρσί» είναι η δεύτερη πιο παλιά Αϊβαλιώτικη εκκλησιά μετά τον Ταξιάρχη.
4. Μπείτε στο Ναό των Παμμεγίστων Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ Κυδωνίων
Στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο με τον Αγιο Γεώργιο και τον Αϊ Γιάννη, βρίσκεται και Ναός των Ταξιαρχών, ο οποίος πλέον σήμερα λειτουργεί ως Μουσείο. Πρόκειται για την πρώτη εκκλησία της πόλης από τον 15ο αιώνα, με πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο, την πάλαι ποτέ Μητρόπολη του Αϊβαλιού.
Χτίστηκε πριν από την πρώτη καταστροφή της πόλης το 1821 και επισκευάστηκε το 1860. Το 1922, οι Τούρκοι την μετέτρεψαν σε αποθήκη καπνού και έτσι δεν έγινε τζαμί. Το ευτύχημα ήταν πως διατηρήθηκαν οι τοιχογραφίες της και ένα σημαντικό κομμάτι από τα ξύλινα μέρη του ναού. Ο ναός είχε συληθεί επανειλημμένα, αλλά η πρόσφατη ανακαίνισή του τον ανέδειξε. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο ενώ χρησιμοποιείται για συναυλίες και άλλες εκδηλώσεις.
5. Δείτε από κοντά το Αγίασμα της Παναγιάς Φανερωμένης
Το Αϊβαλί είναι γεμάτο με εκκλησίες και μνημεία που μαρτυρούν την ελληνική καταγωγή του. Στη νότια πλευρά της πόλης, θα ανακαλύψετε ακόμη έναν θησαυρό, ένα σημαντικό προσκυνηματικό μνημείο του Μικρασιάτικου Ελληνισμού, το ξακουστό «Αγίασμα» της Παναγιάς της Φανερωμένης, το οποίο εδώ και λίγα χρόνια ανακαινίστηκε.
Βρίσκεται πολύ κοντά στην ιστορική εκκλησία της Παναγίας των Ορφανών (σημερινό Χαϊρεντίν πασά τζαμί). Κατά την περίοδο των ανασκαφών βρέθηκε η δεξαμενή του Αγιάσματος με ανάγλυφες εικόνες αγγέλων και άλλα χριστιανικά σύμβολα, καθώς και μέρος του παλιότερου, μικρότερου αγιάσματος που είχε χρισθεί το 1867.
6. Βολτάρετε στον παραλιακό δρόμο, κάντε παζάρια, δοκιμάστε λιχουδιές και πιείτε τον καφέ σας
Εκτός από τη βόλτα σας στην Παλιά Πόλη, στις εκκλησίες, την αγορά και τα ανατολίτικα παζάρια, σίγουρα θα απολαύσετε και τη βόλτα σας στον παραλιακό δρόμο των Κυδωνίων. Φυσικά και εδώ θα συναντήσετε όμορφα κτίρια Ελλήνων, πολλά μαγαζιά, καφενεία και γραφικά ουζερί.
Δοκιμάστε τις τοπικές λιχουδιές, όπως το ξακουστό παγωτό ντοντουρμά και κιουνεφέ καθώς και καλό φαγητό, το διάσημο Aivalik toast, καφεδάκι και τσάι.
Τη νύχτα η πόλη βάζει τα καλά και τα… μεθυστικά της αρώματα μπερδεύονται με το αεράκι της θάλασσας και σας προσφέρουν ξεχωριστές στιγμές ανεμελιάς. Αν ταξιδέψετε καλοκαίρι μπορείτε να κάνετε και το μπάνιο σας στις παραλίες της περιοχής.
7. Κάντε μίνι απόδραση στα Μοσχονήσια και επισκεφθείτε τον Ταξιάρχη
Αμεσα συνδεδεμένα με το Αϊβαλί είναι και τα Μοσχονήσια, που βρίσκονται στο νοτιοδυτικό άκρο του Αδραμυττηνού κόλπου και παρέχουν ασφάλεια στο λιμάνι από τα καιρικά φαινόμενα. Οπωσδήποτε αν βρεθείτε στην περιοχή, επιβάλλεται να τα επισκεφθείτε καθώς, εκτός από την ομορφιά τους και εδώ θα ανακαλύψετε πολύτιμους ελληνικούς «θησαυρούς». Πρόκειται για τις αρχαίες «Εκατόνησους» ή «Ασκανίους νήσους», οι οποίες αποτελούνται από 22 νησιά, με μεγαλύτερη απ’ αυτές το Μοσχονήσι ή Κούντα, που συνδέεται με την ηπειρωτική χώρα με πλοίο αλλά και γέφυρα.
Για να φτάσετε στο Μοσχονήσι (μέσω αυτοκινητόδρομου), θα περάσετε από το Κρεμμυδονήσι, το οποίο είναι επίσης κατοικημένο. Εκτός από καλό φαγητό, βουτιές στις όμορφες παραλίες και επίσκεψη στο Φυσικό Νησιωτικό Πάρκο, που αποτελείται από αμέτρητους ορμίσκους, ιδανικούς για θαλάσσια εξερεύνηση, αξίζει να επισκεφθείτε ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της περιοχής, την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που είναι γνωστή ως Ταξιάρχης και χτίστηκε το 1873. Ο ναός είναι βυζαντινού ρυθμού μετά τρούλου, χτίστηκε από κόκκινο τραχείτη (ηφαιστειογενές πέτρωμα που μεταφέρθηκε από το Σαμουρσάκ) και ήταν η Μητρόπολη του νησιού.
Το 1922 υπέστη βανδαλισμούς και στο σεισμό του 1924 δέχθηκε τη χαριστική βολή. Για δεκαετίας παρέμεινε εγκαταλειμμένη και δεν ήταν επισκέψιμη γιατί απειλείτο με κατάρρευση. Μέσα στα ιερά σπαράγματα, ωστόσο, έγινε λειτουργία (η πρώτη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή) το 1997, ενώ ο Πατριάρχης χειροτόνησε εκεί τον Μητροπολίτη Μοσχονησίων Απόστολο, μέχρι τότε Σχολάρχη της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Ο ναός εντέλει ανακαινίστηκε από το τουρκικό Πολιτιστικό Ιδρυμα Κοτς, που μίσθωσε από το τουρκικό Δημόσιο την εκκλησία για 50 χρόνια και με δαπάνες του τον αναστήλωσε και πλέον λειτουργεί ως Μουσείο. Η τεράστια καμπάνα του ναού βρίσκεται στο Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο.
Στα Μοσχονήσια μπορείτε να σχεδιάσετε και εκδρομή με βάρκα.
Πληροφορίες ιστορικών στοιχείων: archaiologia.gr, kimintenia.com, iellada.gr, wikipedia.org
