Γίνεται πια αναγκαίο και μέγα ζητούμενο στην κοινωνία της πληροφορίας που ζούμε, να αποκτήσουμε μια κρίσιμη δεξιότητα. Την διάκριση της χρήσιμης πληροφορίας.
Πως μπορούμε να προστατευθούμε από το 99,99% της πλεονάζουσας πληροφορίας που μας είναι παντελώς άχρηστη καταφέρνοντας να αξιοποιήσουμε στο έπακρο το υπόλοιπο 0,01%;
Ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται μπρος σε ένα παράδοξο φαινόμενο… Από τη μια βρίσκεται μέσα στην απεραντοσύνη ενός ωκεανού πληροφοριών χωρίς να ξέρει να κολυμπά, και από την άλλη δεν πρόκειται να σταματήσει αν δε τον κατακτήσει.
Εδικά τώρα που βιώνουμε συνθήκες κρίσης, με την πανδημία του covid-19, είναι επιτακτικό να εφεύρουμε ένα μηχανισμό διαλογής. Υπάρχει ανάγκη να τοποθετήσουμε φίλτρα, οδηγούς και αρχές για την οργάνωση της γνώσης. Βομβαρδιζόμαστε από πολύχρωμα θραύσματα πληροφοριών. Έρχονται από κάθε κατεύθυνση από όλα τα μέρη του πλανήτη χωρίς λογική σειρά και με καμία συνοχή. Με ποια κριτήρια μπορούμε να διακρίνουμε τι είναι ψέμα και τι αλήθεια, τι είναι γνώση και τι θόρυβος… Που υπάρχει κρυμμένη η προπαγάνδα και που η γυμνή αλήθεια;
Άλλες εποχές, θα λέγαμε με ευκολία ότι είναι θέμα παιδείας και θα μπορούσε εύκολα όλα αυτά να τα ξεδιαλύνει μια αποκρυσταλλωμένη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Στις μέρες μας οφείλουμε να είμαστε υποψιασμένοι και πλήρως ενημερωμένοι. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ως χρήστες του διαδικτύου ότι είμαστε και εμείς ΜΜΕ (με τον τρόπο που είναι δομημένα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ), όταν κοινοποιούμε με ευκολία μια είδηση που μας εντυπωσίασε ή μας τρόμαξε. Άς έχουμε δε υπόψιν ειδικά οι χρήστες του Facebook, ότι οι χρήστες του έχουν φτάσει τα 2,5 δις.
Τεχνικές προπαγάνδας
Μερικά από τα επιστημονικά άρθρα -και ειδικά τα ιατρικά-, γράφονται για να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη.
Το ενδιαφέρον για την είδηση είναι μεγάλο γιατί από τη μια αφορά το μεγαλύτερο αγαθό του ανθρώπου την υγεία κι από την άλλη τα προσδοκώμενα κέρδη από τις εταιρείες φαρμάκων και ίασης -τα οποία είναι τεράστια-.
Όταν λοιπόν πρόκειται να καλυφθεί ένα θέμα για την υγειονομική περίθαλψη χρειάζεται να το προσεγγίσουμε με θρησκευτική ευλάβεια.
Εάν αποδεχθούμε ότι η θεραπεία μιας ασθένειας έχει ένα και μοναδικό τρόπο να επιτευχθεί και ή τον ασπαζόμαστε ή πεθαίνουμε, τότε σίγουρα έχουμε πέσει θύματα του ελέγχου των ΜΜΕ.
Ο πιο συνηθισμένος τρόπος προπαγάνδας, είναι τα πληρωμένα δημοσιεύματα στις εφημερίδες ή σε ιστοσελίδες όπου το περιεχόμενο τους εμφανίζεται σα να παράγεται από πρωτογενή έρευνα του εκάστοτε ΜΜΕ. Στην πραγματικότητα έχει γραφεί από τους οργανισμούς δημοσίων σχέσεων των φαρμακευτικών εταιρειών. Είναι -όπως λέγονται- οι διαφημίσεις ΄΄native΄΄ περιεχομένου.
Μια πιο οργανωμένη τεχνική προπαγάνδας είναι αυτή του ΄΄εμπάργκο΄΄ ή αλλιώς ΄΄close hold΄΄. Το εμπάργκο είναι μια παλιά τεχνική ειδικά στις ιατρικές δημοσιεύσεις όπου προσφέρουν εκ των προτέρων στους δημοσιογράφους, αντίγραφα των επερχομένων άρθρων με τη δέσμευση, να μη δημοσιευτούν πριν την λήξη του εμπάργκο, για να τα ΄΄τρέξουν΄΄ όλα μαζί με σκοπό να πείσουν το κοινό ώστε να μην υπάρχει χώρος και χρόνος για αμφισβήτηση (για αυτό το σκοπό γίνονται ακόμη και σεμινάρια για την εκπαίδευση των δημοσιογράφων).
Πώς θα βρούμε την αλήθεια σε ένα επίκαιρο θέμα;
1. Το συναίσθημα έφερε τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ανθρωπότητα. Για να κατανοήσουμε την είδηση πρέπει να είμαστε ήρεμοι ώστε να μπορέσουμε να αποστασιοποιηθούμε από τα έντονα συναισθήματα που προσπαθεί να μας προκαλέσει η προπαγανδιστική τεχνική.
Στόχος μας, πρέπει να είναι η απομόνωση των τεχνικών προπαγάνδας που έχουν ως σκοπό να επηρεάσουν την γνώμη μας. Το πιο επικίνδυνο συναίσθημα είναι ο φόβος, γιατί καταστρέφει την ορθή κρίση και την ψύχραιμη ματιά μας.
2. Από την είδηση πρέπει να αφαιρούμε όλους τους χαρακτηρισμούς και να απομονώνουμε όλες τις άσχετες γενικεύσεις γιατί αυτές, μόνο είδηση δεν είναι. Η επιθετικοί προσδιορισμοί όπως : φονικός, καταστροφικός, επικίνδυνος, μπροστά από τη λέξη ιός, είναι μια σοβαρή ένδειξη ότι η είδηση που ακολουθεί είναι φτωχή σε δημοσιογραφικό περιεχόμενο.
3. ΄΄Κλείνουμε τα μάτια΄΄ στην έντεχνη χρήση διάφορων συμβόλων, όπως σημαίες, σταυρούς, σβάστικες, αστέρια. Ας επικεντρωθούμε στο πραγματικό μήνυμα της είδησης. Επίσης αγνοούμε την μουσική υπόκρουση σε ένα ρεπορτάζ που είναι ένας παραπλανητικός εντυπωσιασμός που στοχεύει στο θυμικό του ακροατή-τηλεθεατή.
4. ΄΄Κλείνουμε τα αυτιά μας΄΄ στις δηλώσεις διάσημων ανθρώπων που΄΄πουλάν΄΄ το όνομά τους, διότι αυτό δεν αρκεί για να αποτελέσουν αξιόπιστη πηγή πληροφοριών.
5. Εξετάζουμε δύο φορές την πληροφορία που λαμβάνουμε από πηγές που προέρχονται από την εξουσία, μιας και έχουν σίγουρα τους δικούς τους λόγους και συμφέροντα να περάσουν την δικιά τους πολιτική γραμμή. Και ιδιαίτερα όσοι μπαίνουν σε ένα ρόλο:΄΄είμαι και εγώ ένας από εσάς΄΄.
6. Δεν δεχόμαστε άκριτα μια πληροφορία επειδή απλά έγινε μόδα ή γιατί πιθανόν την δέχθηκε εύκολα ο φίλος, ο γνωστός, ο συνάδελφος.
7. Ας κάνουμε λογικές αναγωγές. Το ΄΄1+1΄΄, έχει πολλούς τρόπους να βγάλει το ίδιο αποτέλεσμα. Ας ψάξουμε και άλλους δρόμους, με καινούριες μεθόδους και ας αρχίσουμε να αμφισβητούμε συχνότερα την… πεπατημένη.
8. Διερευνούμε όλους τους γενικευμένους ισχυρισμούς που περιέχουν αναπόδεικτες προεκτάσεις (αν αναπτυχθεί ανοσία μέσω του γενικού εμβολιασμού, πράγματι δε θα έχουμε πρόβλημα με τις μεταδοτικές ασθένειες ;).
9. Διασταυρώνουμε τις απόψεις και την έρευνα (αν υπάρχει), της ψευδο-επιστήμης.
10. Είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στην επιλογή των πηγών μας. Κρατάμε αυτές που πραγματικά και αποδεδειγμένα, αξίζουν.
Η προσωπική ευθύνη
Έχουμε κι εμείς ευθύνη, ως ένα βαθμό για το ποιες πληροφορίες καταναλώνουμε και ακόμη περισσότερο για το ποιες από αυτές αναπαράγουμε. Θα μπορούσαμε εύκολα να ιχνηλατήσουμε κάποιους χρήστες του διαδικτύου που εξυπηρετούν ιδιαίτερα συμφέροντα, όπως πολιτικά, θρησκευτικά, οικονομικά, εθνικιστικά. Συμφέροντα με κίνητρα ρατσιστικά, ιδεοληπτικά, ελεγκτικά, κατασταλτικά.
Η περίοδος που διανύουμε απαιτεί ιδιαίτερη ωριμότητα και προσοχή σε όλους τους τομείς. Το πως και από που ενημερωνόμαστε, όπως επίσης και το τι αναδημοσιεύουμε, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το πόσο αργά ή γρήγορα θα βγούμε από αυτό τον λαβύρινθο…
Με πληροφορίες από:
το βιβλίο του Thomas Hylland Eriksen ΄΄Η ΤΥΡΑΝΝΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΓΜΗΣ΄΄ – ΓΡΗΓΟΡΟΣ ΚΑΙ ΑΡΓΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ, μτφρ. Αθηνά Σίμογλου, Εκδ. Σαββάλας 2001
και το jaj.gr Μαρία Κοζάκου – Δημοσιογραφία… ΄΄κορωνέικης΄΄ ποικιλίας
