Μεγαλοπρεπές, εντυπωσιακό, επιβλητικό. Και όμως περνώντας από το σημείο δεν το προσέχεις σχεδόν ποτέ, καθώς ο μεγάλος πράσινος φράχτης του και η υψομετρική του διαφορά από το δρόμο, κρύβουν το μεγαλείο και την ομορφιά του.
Το παλιό Ρωσικό Νοσοκομείο, στην οδό Αλεξάνδρου Παπαναστασίου 21, στην ανατολική Θεσσαλονίκη, αποτελεί ακόμη έναν αρχιτεκτονικό θησαυρό αυτής της πόλης. Ενα διατηρητέο έργο τέχνης, όπως έχει χαρακτηρισθεί, που εκτός από τα χαρακτηριστικά του ως κτίριο, «κρύβει» στο εσωτερικό του αμέτρητες ιστορίες, ενός και πλέον αιώνα, από ανθρώπους που νοσηλεύτηκαν, εργάστηκαν και κάποια στιγμή της ζωής τους, πέρασαν από εδώ.
Οταν αποφασίσετε να ανακαλύψετε τι υπάρχει πίσω από τον ψηλό αναλημματικό τοίχο στην Παπαναστασίου, θα μείνετε εντυπωσιασμένοι από την επιβλητική εξωτερική του όψη.
Μπροστά σας υψώνεται ένα πανέμορφο διώροφο κτίριο, με μία μεγάλη μαρμάρινη σκάλα, που οδηγεί στην περίτεχνη είσοδο του ορόφου. Εξι συμμετρικοί μεγάλοι ημικίονες με επίκρανα κορινθιακού τύπου ξεχωρίζουν, όπως και το επιστύλιο με τα ελικοειδή ανάγλυφα κοσμήματα. Δυστυχώς, με τη διάνοιξη της οδού Παπαναστασίου, χάθηκε η πρώτη μαρμάρινη σκάλα που οδηγούσε στην υπερυψωμένη αυλή, καθώς και η περίφραξη μαζί με αρκετά πεύκα.
Οσον αφορά την εσωτερική του διάταξη, είναι απλή και συμβαδίζει με την εποχή των αρχών του 20ου αιώνα καθώς και το ρόλο του ως νοσοκομείο. Στην καρδιά του κτιρίου υπάρχει ένα αίθριο – φωταγωγός, ο οποίος περιβάλλεται από έναν περιμετρικό διάδρομο γύρω από τον οποίο οργανώνονται οι χώροι. Το ημικυκλικό χειρουργείο είναι τοποθετημένο στην πίσω -ανατολική – πλευρά του κτίσματος, όπως άλλωστε συνηθιζόταν εκείνη την εποχή ενώ το ύψος στους χώρους είναι μεγάλο (5,20).
Σήμερα στο κτίριο αυτό, στεγάζεται το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας, μία υπηρεσία που ταιριάζει απόλυτα σε έναν τέτοιου είδους, διατηρητέο χώρο. Οι παρεμβάσεις για την προσαρμογή των αναγκών του Αρχείου, έχουν γίνει με απόλυτο σεβασμό και είναι αυτές που επιτρέπονται και αρμόζουν στο κτίριο.
Ρωσικό Νοσοκομείο: Το ταξίδι του στο χρόνο – Η ιστορία από τη δημιουργία του έως και σήμερα
1904 Ο αντιπρόσωπος της ρωσικής κυβέρνησης, Νικόλαος Χατζηλαζάρου, αγόρασε το οικόπεδο με έκταση 10.925 τετραγωνικών πήχεων στο οποίο χτίστηκε αργότερα το Ρωσικό Νοσοκομείο.
1907 Οι εργασίες διήρκεσαν μία τριετία. Τον Ιούνιο εκδόθηκε το αυτοκρατορικό διάταγμα για την ανέγερση του νοσοκομείου και το Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, την ημέρα της ονομαστικής εορτής του Τσάρου, έγινε η τοποθέτηση του θεμέλιου λίθου. Το Ρωσικό Νοσοκομείο χτίσθηκε με δαπάνες της ρωσικής κοινότητας Θεσσαλονίκης και γενναία επιχορήγηση από την κυβέρνηση της Ρωσίας. Ρώσοι γιατροί, πολλές φορές, προσέφεραν δωρεάν ιατρική περίθαλψη, ανεξαρτήτως εθνικότητας ή θρησκείας.
1909 Τα εγκαίνια του νοσοκομείου έγιναν το 1909 (υπάρχουν αναφορές και για το 1910). Το νοσοκομείο κατασκευάστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Σ. Σέρκισσωφ. Στο βιβλίο του Κ.Ν.Κυριαζίδη «Η Θεσσαλονίκη υπό υγιεινής απόψεως» (Αθήνα, 1917) διαβάζουμε την εξής περιγραφή για το Ρωσικό νοσοκομείο: «[…]διώροφον κτίριον, περιλαμβάνον 16 κλίνας μετά χειρουργείου, μικροβιολογικού εργαστηρίου και χημείου, θερμαινόμενον δια κεντρικής θερμάνσεως μετά θερμού ύδατος, απαστράπτον εκ καθαριότητος και εκπληρούν πάντας τους όρους της υγιεινής».
Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το νοσοκομείο τελούσε υπό την εποπτεία του γαλλικού στρατού ενώ τη διεύθυνση του είχαν Ρώσοι γιατροί.
Οκτωβριανή Επανάσταση Μετά τη Ρωσική Επανάσταση και τη διάλυση της κοινότητας, το κτίριο εγκαταλείφθηκε και μετατράπηκε από τις ελληνικές -πλέον- αρχές σε νοσοκομείο για τους Ελληνες πρόσφυγες από τη Ρωσία.
1925 Στο κτίριο του Ρωσικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης στεγάστηκε το 1925 η δημόσια «Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική», της οποίας τη διεύθυνση ανέλαβε για μερικά χρόνια ο Ιωάννης Πασαλίδης.
1939 Μετονομάστηκε σε «Δημόσιο Μαιευτήριο» και λειτουργούσε μέχρι το 1975. Για το λόγο αυτό το κτίριο του Ρωσικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης είναι γνωστό και ως Παλαιό Μαιευτήριο. Το κεντρικό κτήριο με τα παραρτήματά του λειτούργησε ως Μαιευτήριο και Σχολή Μαιών για τα επόμενα τριάντα πέντε χρόνια κι έγινε μάρτυρας της γέννησης χιλιάδων Θεσσαλονικέων.
1975 Οι λειτουργίες του Μαιευτηρίου μεταφέρθηκαν στις εγκαταστάσεις του νεόκτιστου Γενικού Νοσοκομείου Αγία Σοφία και το κεντρικό κτίσμα έμεινε εγκαταλειμμένο, ενώ οι βοηθητικοί χώροι χρησιμοποιήθηκαν (και χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα) ως αίθουσες διδασκαλίας του 6ου και του 24ου Γυμνασίου-Λυκείου.
1983 Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο.
1984 Το κτίριο παραχωρήθηκε από την Εφορεία Δημοσίων Κτημάτων (στην κυριότητα της οποίας είχε περιέλθει στο μεταξύ) για τη στέγαση του Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας και ξεκίνησαν οι προκαταρτικές εργασίες για την αποκατάστασή του.
1994 Η όλη διαδικασία μελέτης και επισκευών διήρκεσε μια ολόκληρη δεκαετία, μέχρι το Μάιο του 1994. Τότε, στο πρώην Ρωσικό Νοσοκομείο, πραγματοποιήθηκε και η οριστική εγκατάσταση του Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας, το οποίο βρίσκεται εκεί έως σήμερα.
Extra Info
Το κτίριο βρίσκεται στην Α. Παπαναστασίου 21, πολύ κοντά στη συμβολή της με την λεωφόρο Κ. Καραμανλή. Για άτομα με κινητικά προβλήματα έχει διαμορφωθεί πρόσβαση με ράμπες από την είσοδο της οδού Θεαγένους Χαρίση και κατάλληλος ανελκυστήρας για την μεταφορά τους στον πρώτο όροφο, όπου είναι και το αναγνωστήριο-αίθουσα μελέτης.
Πηγή ιστορικών στοιχείων: gak.thess.sch.gr
