Πολυτελείς επαύλεις που σήμερα “κρύβουν” πλούσια ιστορία ανοικοδομήθηκαν μετά το 1890 στην περίφημη συνοικία των «εξοχών» ή «Πύργων». Μια από αυτές είναι και η βίλα Μορντώχ, ένα μαρμάρινο στολίδι που άντεξε στο χρόνο.
Δείγμα εκλεκτικισμού, η βίλα Μορντώχ είναι ένα από τα λίγα αρχοντικά που διατηρήθηκαν σε άριστη κατάσταση και κρατάνε στην περιοχή το “άρωμα” της πάλαι ποτέ ξακουστής και χλιδάτης εποχής.
Η βίλα Μορντώχ βρίσκεται στη συμβολή των οδών Βασιλίσσης Ολγας με Μαρτίου και ξεχωρίζει μέσα στην πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή της πόλης με τα κομψά μάρμαρα και την αίσθηση πολυτέλειας που αποπνέει.
Χτίστηκε το 1905 σε σχέδια του Ξενοφώντα Παιονίδη, για λογαριασμό του Σεϊφουλάχ Πασά. Η ημερομηνία κατασκευής επιβεβαιώνεται από την υπογραφή σε αραβική γραφή, του Τούρκου καλλιτέχνη των τοιχογραφιών της βίλας, Νουρεντίν.
Από τον Δεκέμβριο του 1986 μέχρι πρόσφατα, λειτούργησε ως Δημοτική Πινακοθήκη της Θεσσαλονίκης (ιδρύθηκε το 1966 και πρόσφατα μεταφέρθηκε στην Κάζα Μπιάνκα). Από τις αρχές του 2013 στεγάζει τις υπηρεσίες του Ε’ διαμερίσματος Θεσσαλονίκης και του Οργανισμού Ρυθμιστικού Θεσσαλονίκης.
Δείτε επίσης: Κάζα Μπιάνκα: Το αρχοντικό – κόσμημα στη Θεσσαλονίκη – Η ιστορία του, ο «απαγορευμένος» έρωτας και το τραγικό τέλος (ΒΙΝΤΕΟ drone & ΦΩΤΟ)
Ο Σεϊφουλάχ πασάς, ο Σαμουήλ Μορντώχ και η κατοχή
Το κτίριο χτίστηκε το 1905, αρχικά για τον Σεϊφουλάχ πασά, τότε υπασπιστή του σουλτάνου αλλά και Νομάρχη Ιωαννίνων, σε σχέδια ενός από τους γνωστότερους αρχιτέκτονες της εποχής, του Ελληνα Ξενοφώντα Παιονίδη.
Η μεγάλη πυρκαγιά που έπληξε το κέντρο της πόλης το 1890 και μια σειρά οικιστικών παρεμβάσεων, με την ταυτόχρονη διάνοιξη λεωφόρου και τη σύνδεση της περιοχής με το κέντρο με ιππήλατο τράμ, διευκόλυνε την εγκατάσταση νέων κατοίκων στην περιοχή.
Ετσι, στην περιοχή εγκαταστάθηκαν ανώτεροι αξιωματούχοι, βιομήχανοι, έμποροι κ.ά., και στην παλαιά, αραιοκατοικημένη περιοχή των Πύργων ή Εξοχών, ανοικοδομήθηκαν πολυτελείς επαύλεις κατά μήκος της Λεωφόρου των Εξοχών (Βασιλίσσης Ολγας), σε μια προσπάθεια των ιδιοκτητών τους να προβάλλουν την κοινωνική και οικονομική τους ευμάρεια.
Ομως, ο αρχικός ιδιοκτήτης της βίλας, Σεϊφουλάχ πασάς, εγκατέλειψε τη Θεσσαλονίκη το 1912, και η σύζυγός του τελικά πούλησε την έπαυλη στους Ισαάκ Ιακώβ Σαλώμ και Μαρκ Ιακώβ Σαλώμ, τον Ιούνιο του 1923.
Μετέπειτα η βίλα πωλήθηκε, το 1930, στον Σαμουήλ Μορντώχ, εξού και η σημερινή ονομασία ως βίλας Μορντωχ. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, η έπαυλη επιτάχθηκε από τις γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις, που τη χρησιμοποίησαν για σκοπούς διοικητικής μέριμνας, μέχρι την απελευθέρωση της πόλης, οπότε στέγασε για ένα μικρό διάστημα γραφεία του Ε.Α.Μ.
Το 1947 η βίλα επιτάχθηκε από την Ελληνική Βασιλική Αεροπορία, που τη παραχώρησε με τη σειρά της για να δημιουργηθεί η παιδόπολη «Αγία Ειρήνη», όπου στεγάσθηκαν ορφανά του εμφυλίου πολέμου, και σε ανάμνηση της περιόδου αυτής της χρήσης υπάρχει σχετική στήλη στον αυλόγυρο της έπαυλης.
Μετά, το κτίριο θα χρησιμοποιηθεί από το Γ΄ Σώμα Στρατού, για να στεγαστούν οικογένειες αξιωματικών της Σχολής Πολέμου, ώσπου ένας δικαστικός αγώνας θα ξεκινήσει από τη χήρα του Σαμουήλ Μορντώχ, Nέλλη, η οποία τελικά θα καταφέρει να κερδίσει τη διαμάχη το 1952. Η ιδιοκτήτρια πούλησε το κτίριο στο Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων έναντι του ποσού των 550.000 (νέων) δραχμών· παρ’ όλα αυτά, μέχρι το 1955, στο κτίριο στεγάστηκαν παράνομα υπηρεσίες του ΝΑΤΟ.
Η διαμάχη του Ι.Κ.Α. με τον Δήμο Θεσσαλονίκης
Κατόπιν, το Ι.Κ.Α. χρησιμοποίησε τους χώρους της έπαυλης για να στεγάσει ακτινολογικά εργαστήρια αλλά και πολυϊατρείο, ενώ στους σκοπούς του ήταν στο οικόπεδο να ανεγερθεί πολυκατοικία, οπότε δημιουργήθηκε θέμα διατήρησης ή όχι αυτής της όμορφης έπαυλης. Ετσι, ξέσπασε διαμάχη ανάμεσα στον Δήμο Θεσσαλονίκης, στο Ι.Κ.Α. και στο τότε Υπουργείο Προεδρίας (σημερινό Πολιτισμού), ως προς το κατά το πόσο το κτίριο χαρακτηριζόταν ως διατηρητέο.
Το Υπουργείο, με το έγγραφό του 26520/10-12-1970, αποχαρακτήρισε το κτίριο, με αποτέλεσμα δύο χρόνια αργότερα το Ι.Κ.Α. να ξεκινήσει τις εργασίες κατεδάφισης του κτιρίου, όμως με την επέμβαση των υπηρεσιών της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης αυτές θα σταματήσουν την τελευταία στιγμή. Ακολούθησε περίοδος όπου το κτίριο εγκαταλείφθηκε και αποτέλεσε έρμαιο των διαφόρων επιδρομέων.
Ωσπου, στις 12 Ιουνίου του 1976, κρίθηκε και επισήμως διατηρητέο, και από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 ξεκίνησε να στεγάζει υπηρεσίες του Δήμου Θεσσαλονίκης αλλά και τη Δημοτική Πινακοθήκη, έως ότου αυτή μεταφέρθηκε σε καινούργιες εγκαταστάσεις.
Η εγκατάλειψη και η αναγέννηση του κτιρίου
Κατά την διάρκεια της εγκατάλειψης του κτιρίου μετά το 1972, πολλά από τα διακοσμητικά στοιχεία του καθώς και ένα μεγάλο τμήμα του ξυλόγλυπτου διακόσμου χάθηκαν. Υπέστη εκτεταμένες ζημιές και λεηλασίες , ενώ καταστράφηκε ένα σημαντικό μέρος της εσωτερικής και εξωτερικής διακόσμησης.
Το 1985 ακολούθησε μια εκτεταμένη συντήρηση και πλήθος επεμβάσεων και αποκαταστάσεων στην διακόσμηση, τα έπιπλα αλλά και κάποια από τα δομικά χαρακτηριστικά του κτιρίου για τα οποία δαπανήθηκαν περίπου 12.000.000 δραχμές.
Η αρχιτεκτονική της βίλας Μορντώχ
Η βίλα Μορντώχ αποτελεί ένα από τα τελευταία διασωθέντα κτίρια εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής στη Θεσσαλονίκη, καθώς ο συγκεκριμένος ρυθμός είχε υιοθετηθεί σε πάμπολλα κτίρια της εποχής.
Η οικία είναι διώροφη, με ημιυπόγειο και σοφίτα. Στην νοτιοανατολική πλευρά βρίσκεται ο πύργος (κουμπέ), που καταλήγει σε κρεμμυδοειδή τρούλο και υποδηλώνει έτσι το μουσουλμανικό θρήσκευμα του ιδιοκτήτη.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, εκτός από τη συνύπαρξη νεοκλασικών, αναγεννησιακών, μπαρόκ στυλ και αρτ-νουβώ στοιχείων (η Βίλα Μορντώχ όπως η Κάζα Μπιάνκα και η Βίλα Πετρίδη ακολουθεί το αρχιτεκτονικό ρεύμα του εκλεκτικισμού) είναι ο κρεμμυδόσχημος τρούλος στην νοτιοδυτική γωνία της και η οκταγωνική πυργοειδής απόληξη.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το εσωτερικό του κτιρίου, με ξυλόγλυπτες και ζωγραφικές διακοσμήσεις, που φανερώνουν την οικονομική ευρωστία του αρχικού ιδιοκτήτη, ενώ οι οροφές των δωματίων είναι διακοσμημένες με τοιχογραφίες.
Κάποτε, ο περιβάλλων χώρος, ήταν πολύ μεγαλύτερος από τον σημερινό, γεμάτος δέντρα και κήπους και έφτανε μέχρι την θάλασσα. Η κύρια είσοδος του οικήματος, είναι αυτή στην όψη της Βασιλίσσης Ολγας, με την επιβλητική σκάλα.
Η βίλα Μορντώχ αλλά και οι κήποι της αποτελούν στολίδι για την περιοχή καθώς η όψη της σε μεταφέρει σε εποχές αλλοτινές, κλασσικές, με υψηλή αισθητική συγκριτικά με τις εικόνες που έχουμε συνηθίσει στην Θεσσαλονίκη του σήμερα.
Πηγές: Βικιπαίδεια, culturalsociety.gr, inthessaloniki.com, thessarchitecture.wordpress.com
