Στη βορειανατολική πλευρά της Θεσσαλονίκης, σε απόσταση 10 χιλιομέτρων από το κέντρο, βρίσκεται το Δερβένι, μία περιοχή που ταυτίζεται με την αρχαία Λητή, μια από τις σπουδαιότερες πόλεις του μακεδονικού βασιλείου.
Αυτό άλλωστε μαρτυρά ο αρχαιολογικός τόπος που ανασκάφηκε εκεί καθώς αναδείχθηκαν ευρήματα μεγάλης αξίας, συμπεριλαμβανομένου του παπύρου και του κρατήρα του Δερβενίου καθώς και της νεκρόπολης.
Στο νότιο άκρο του νεκροταφείου, ένας αρχαίος δρόμος μήκους 15 μέτρων, οδηγεί σε ένα διθάλαμο μακεδονικό τάφο, με εντυπωσιακή ιωνική πρόσοψη και δικό του… επώνυμο. Πρόκειται για το μακεδονικό τάφο «Μακρίδη Μπέη», ή Τύμβο Δερβενίου, ή μακεδονικό τάφο του Λαγκαδά όπως αλλιώς τον αποκαλούν.
Το μεγαλοπρεπές αυτό οικοδόμημα (ο τύμβος είχε ύψος 19μ. και διάμετρο τουλάχιστον 75μ.), κατασκευάστηκε στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα για την ταφή ενός και μόνο επιφανούς νεκρού. Το ταφικό κτίσμα και ο δρόμος που οδηγούσε σε αυτό, μετά την ολοκλήρωση της ταφής του νεκρού, καλύφτηκαν με τύμβο, το μεγαλύτερο τμήμα του οποίου διατηρείται μέχρι σήμερα.
Από που πήρε το όνομά του και η αγωνία για εγκατάλειψη
Δύο χρόνια πριν από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1910, ο Ελληνας Οθωμανός αρχαιολόγος, Θεόδωρος Μακρίδης, αποκάλυψε ένα από τα πρώτα και σπουδαιότερα ταφικά μνημεία της αρχαίας Μακεδονίας (ο τάφος ήταν συλημένος). Ηταν αναμφισβήτητα, το πιο εντυπωσιακό εύρημα της πρώτης ανασκαφής στον τύμβο του Δερβενίου. Προς τιμήν του λοιπόν, ο τάφος πήρε το όνομά του.
Η έρευνα της περιόδου εκείνης, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύθηκαν το 1911, αφορούσε την αποκάλυψη και την τεκμηρίωση του μνημείου. Όπως αναφέρει ο Μακρίδης, η κατάσταση διατήρησης του κτίσματος ήταν πολύ κακή και η πρόσοψη του είχε καταρρεύσει κατά την αρχαιότητα. Τα λίγα κινητά ευρήματα που βρέθηκαν κατά την ανασκαφή και η μαρμάρινη πόρτα του θαλάμου μεταφέρθηκαν από τον ανασκαφέα στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.
Ο ίδιος, από την πρώτη στιγμή, είχε εκφράσει την αγωνία του για τη διατήρησή του και η πρόβλεψή του αυτή δυστυχώς επιβεβαιώθηκε. Το ταφικό σύνολο (τύμβος-τάφος), είχε αφεθεί στην τύχη του και στη φθορά του χρόνου, περισσότερο από έναν αιώνα.
100 λοιπόν χρόνια μετά τη δημοσίευση των ευρημάτων από τον Μακρίδη Μπέη και συγκεκριμένα, το 2011, αυτό το οικοδόμημα, της μεγάλης ιστορικής και αισθητικής αξίας, απέκτησε την προσοχή που του άξιζε. Αν και σχεδόν είχε καταρρεύσει, το έργο της αποκατάστασης, της συντήρησης και της ανάδειξής του εντάθηκε στο ΕΣΠΑ 2007-2013 (με προϋπολογισμό 1.200.000 ευρώ) και τέσσερα χρόνια μετά τις εργασίες (είχαν ξεκινήσει το 2012), ο τάφος «Μακρίδη Μπέη» αποτελεί ακόμη ένα επισκέψιμο μνημείο της Θεσσαλονίκης.
Δείγμα αμύθητου πλούτου και αρχιτεκτονικής
Το ταφικό μνημείο είναι χρονολογημένο στο τέλος του 4ου – αρχές 3ου αιώνα π.Χ. Περιλαμβάνει μνημειακή πρόσοψη ιωνικού ρυθμού με μαρμάρινη σαρκοφάγο στο νεκρικό θάλαμο. Ο προθάλαμος και ο θάλαμος έχουν διαφορετικές διαστάσεις και καλύπτονται με καμάρες. Τ
Το κτίσμα είναι κατασκευασμένο από καστανόχρωμο κρυσταλλώδη ασβεστόλιθο, που πιθανόν προέρχεται από τον σχηματισμό του ασβεστιτικού φλύσχη που εντοπίσθηκε στην περιοχή ανατολικά του τύμβου. Το οικοδόμημα είναι θεμελιωμένο σε σταθερό υπέδαφος, καθώς τα στρώματα που επικρατούν στην περιοχή, σύμφωνα με τον γεωλογικό χάρτη, είναι συνήθως στιφρά – σκληρά αργιλομαργαϊκής σύστασης.
Ο διθάλαμος τάφος αποτελεί δείγμα της αρχιτεκτονικής, της ταφικής τελετουργίας και του αμύθητου πλούτου που είχε εισρεύσει στις πόλεις του μακεδονικού βασιλείου από τους βετεράνους στρατιώτες του Αλεξάνδρου μετά την επιστροφή τους από την εκστρατεία στην Ανατολή.
Η έρευνα και οι νέοι θησαυροί που αποκαλύφθηκαν τη δεκαετία του ΄90
Η αρχαιολογική έρευνα επαναλήφθηκε τη δεκαετία του ΄90, από την αρχαιολογική υπηρεσία (υπεύθυνη ανασκαφής Κ. Τζαναβάρη, αρχαιολόγος). Κατά την ανασκαφή, αφαιρέθηκε τμήμα του αρχαίου τύμβου μέχρι τη γένεση των καμαρών των δύο θαλάμων, ώστε, σύμφωνα με το σκεπτικό της εποχής, «…να μειωθεί το βάρος που ασκούνταν πάνω στις καμάρες ». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να προκύψει ένα κατακόρυφο πρανές με ύψος μεγαλύτερο των 12μ. το οποίο με την πάροδο των χρόνων λόγω των βροχοπτώσεων είχε υποστεί σημαντική διάβρωση.
Την ίδια περίοδο αποκαλύφτηκε τμήμα του αρχαίου δρόμου σε μήκος 4.60μ. από την πρόσοψη του τάφου και σε βάθος 6μ. από την εξωράχιο της καμάρας του προθαλάμου. Κατά τη διάρκεια των εργασιών ανασύρθηκαν από τα χώματα αρχιτεκτονικά μέλη και λιθόπλινθοι από τους κατεστραμμένους τοίχους του κτίσματος. Μετά το πέρας της ανασκαφής, οι εργασίες διακόπηκαν για να επαναληφθούν εκ νέου το 2012 με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2007-2013 (Προϋπολογισμός έργου:1.185.000 €).
Το έργο αφορούσε την προστασία του ταφικού συνόλου (τάφος – αρχαίος δρόμος) και του κατακόρυφου ανασκαφικού πρανούς του τύμβου από τα όμβρια, τη δομική αποκατάσταση της καμάρας του προθαλάμου, την αναστήλωση των κατεστραμμένων όψεων, τη συντήρηση των τοιχογραφιών και την ανάδειξη του μνημείου, καθώς και την ολοκλήρωση της ανασκαφής του αρχαίου δρόμου (υπεύθυνη ανασκαφής Σ. Πρωτοψάλτη, αρχαιολόγος). Οι εργασίες υλοποιήθηκαν με αυτεπιστασία και ολοκληρώθηκαν το 2015.
Το μνημειακών διαστάσεων (μήκους 10 μ. και ύψους 8 μ.) ταφικό κτίσμα, αναστηλωμένο, φωτισμένο τη νύχτα, τεκμηριώνει το αφήγημα που έχει γράψει πλήθος ευρημάτων για τη στρατηγικής σημασίας αρχαία Λητή. Μία πόλη, χτισμένη πριν τη Θεσσαλονίκη, που αποτελούσε οχυρό στη στενή διάβαση προς τον κάμπο του Λαγκαδά και τη λίμνη Κορώνεια, και με μεγάλη ακμή την αρχαϊκή περίοδο.
Οποιος ενδιαφέρεται να επισκεφθεί τον τάφο «Μακρίδη Μπέη», καλό είναι πριν να επικοινωνήσει με την Εφορεία Περιφέρειας Θεσσαλονίκης στα τηλέφωνα: 2310801402 και 2310801428.
Μέχρι το τέλος Αυγούστου (2022), οι ημέρες και οι ώρες που μπορείτε να επισκεφθείτε το Δερβένι είναι οι εξής: 30, 31 (08.30 – 15.30).
Πηγή στοιχείων: macedoniantombmacridybey.culture.gr
